قواعد عربی ۴۷

قواعد درس هشتم از کتاب دوم دبیرستان

فعل‌ها از جهت « فاعل » بر دو نوع‌اند :

 ۱) فعلی که فاعل و انجام دهنده‌ی آن مشخص است، فعل معلوم  ( مبنی للمعلوم ) نام دارد.       ۲ ) فعلی که فاعل و انجام‌دهنده‌ی آن مشخص نیست، فعل مجهول ( مبنی للمجهول ) نام دارد.

نکته‌ی مهم۱ : در زبان فارسی فعل‌ها را می‌توان با فعل کمکی « شد » و مشتقات آن مجهول کرد .     صفت مفعولی  +  مشتقات شدن  =  فعل مجهول

              کودک غذا خورد      مجهول           غذا خورده شد .

        باغبان نهال را کاشت    مجهول            نهال کاشته شد .

       دانش‌آموز کتاب خرید      مجهول           کتاب خریده شد .

   در عبارات سمت راست ، فاعل‌ها و انجام دهندگان کار « معلوم » هستند ولی در عبارات سمت چپ فاعل‌ها و انجام‌دهندگان کار « مجهول » می‌باشند.

نکته‌ی مهم۲ :  در زبان عربی مجهول کردن فعل‌ها ، قاعده‌ی خاصی دارد که باید دقیقاً آنها را بیاموزیم .

روش مجهول کردن فعل‌های ماضی و مضارع

مجهول فعل ماضی در زبان عربی :  ۱ ) به عین‌الفعل یعنی دومین حرف اصلی « کسره ــِـ » می‌دهیم .

۲ ) حروف متحرک ما قبل عین‌الفعل را  ( مضموم ــُـ )  می‌کنیم . مانند :    نَصَرَ : ( یاری کرد )      نُصِرَ ( یاری شد )    ،  خَلَقَ : ( آفرید )    خُلِقَ : ( آفریده شد )   ،   إحْتَرَمَ : ( احترام کرد )      اُحْتُرِمَ :  ( احترام شد )

 مجهول فعل مضارع در زبان عربی :  ۱ ) به عین‌الفعل یعنی دومین حرف اصلی « فتحه ــَـ »   می‌دهیم .  ۲ )  فقط حرف مضارعه را ( مضموم ــُـ )   می‌کنیم . مانند : ینْصُرُ : ( یاری می‌کند )       ینْصَرُ : (یاری می‌شود )  ،  یخْلُقُ : ( می‌آفریند )    یخْلَقُ : ( آفریده می‌شود )

 یحْتَرِمُ : ( احترام می‌کند )    یحْتَرَمُ : ( احترام می‌شود )

 نکته‌ی مهم۳ :  می‌دانیم در جملاتی که فعل آنها مجهول است ، فاعل مشخص نیست و حذف می‌شود ، بنابراین کلمه‌ای دیگر را باید جانشین فاعل نمود تا فعل مجهول را به آن نسبت دهیم و آن کلمه « مفعولٌ‌به » است که در جملات مجهول « نایب فاعل » نامیده می‌شود  . مفعولٌ‌به جمله‌های معلوم در جملات مجهول « نایب فاعل » نامیده می‌شود.

نکته‌ی مهم۴ :   برای مجهول کردن یک جمله باید مراحل زیر با به ترتیب انجام دهیم .

۱- فعل معلوم را مجهول کنیم حالا ماضی یا مضارع باشد .

۲- فاعل ، که بعد از فعل معلوم آمده است را حذف می کنیم .

۳- « مفعولٌ به » که منصوب ــَــًـ می باشد را  مرفوع ــُــٌـ می کنیم و آن را به جای فاعل حذف شده قرار می دهیم و این کلمه ، نایب فاعل گفته می شود .

۴- مطابقت مؤنث یا مذکر بودن فعل مجهول با کلمه‌ی بعد از خود ، یعنی « نایب فاعل » را انجام می دهیم . مانند  :

                 خَـلَـقَ  الـلّـهُ  الْـإِنسانَ ضعیفاً          مجهول     خُــلِــقَ    الْإِنسانُ  ضَعیفاً.

                 فعل معلوم   فاعل    مفعولٌ به                                               فعل مجهول    نایب فاعل

      یرْزُقُ     الـلّـهُ  الشَّـــهــیدَ   عِنْدَهُ               مجهول      یرْزَقُ    الـــشَّــهیدُ  عِنْدَ رَبِّهِ  .

     فعل معلوم      فاعل     مفعول‌ٌ به                                                        فعل مجهول   نایب فاعل

برای یادگیری بهتر به نکات زیر توجه کنید :

الف) چون مفعولٌ به در جملات مجهول جانشین فاعل می‌شود ، به آن « نایب فاعل» می‌گویند.

ب ) بعد از حذف فاعل در جملات معلوم ، « نایب فاعل » جای آن را می‌گیرد .

ج ) « نایب فاعل » اعراب فاعل را گرفته و مثل فاعل « مرفوع » می‌شود.

د) بعد از حذف فاعل حتماً باید فعل جمله از نظر مذکر و مونث بودن از نایب فاعل تبعیت کند .  مانند :            یسْقی      اَلشُّهداءُ     شَجَرهَ الثَّورهِ      بِالدَّمِ . جمله معلوم

                     تُسْقَی          شَجَرهُ الثَّورهِ                    بِالدَّمِ . جمله‌ مجهول

                 فعل مجهول مونث          نایب فاعل مونث

   توجه : چون نایب فاعل مونث است ، فعل مجهول هم به صورت مونث آمده است .

نایب فاعل نیز مانند فاعل سه نوع است .

 انواع نایب فاعل :  ۱) اسم ظاهر     ۲ ) ضمیر بارز       ۳ )  ضمیر مستتر

 

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *