قواعد عربی ۵۰

قواعد درس دهم از کتاب اول دبیرستان

نکته ی ۲ : گفتیم که ارتباط میان فعل و فاعل جدا ناشدنی است و فعل بدون فاعل قابل تصور نیست و هرکجا فعلی باشد حتماً فاعل ( کننده کار ) وجود دارد . ودر زبان فارسی :  بین دو جمله ی زیر هیچ تفاوتی وجود ندارد و در هر دو جمله کلمه ی « معلِّم » فاعل است .

۱) معلّم    رفت  .                                            ۲)  رفت    معلّم

      فاعل        فعل                                                                      فعل       فاعل

با جابجایی کلمه ی « معلّم » در دو جمله نقش کلمه که همان « فاعل » است ، عوض نمی شود.

اما در زبان عربی ، در صورتی که فاعل در جمله بر فعل مقدم شود ، دیگر به آن فاعل گفته نمی شود ، بلکه اسم جدیدی به خود می گیرد  به نام « مبتدا »

۱)     ذَهَبَ  الْمُعَلِّمُ                                           ۲)       الْمُعَلِّمُ  ذَهَبَ

          فعل     فاعل                                                       مبتدا     خبر

نکته ی۳  : مبتدا و خبر مانند هر نقش دیگری مانند : فاعل ، مفعول و . . .  به دو طریق زیر شناخته می شوند  .

راه های تشخیص مبتدا و خبر  :

۱) از طریق معنا  : گفتیم به اسمی که معمولاً در آغاز جمله ی اسمیه می آید « مبتدا » و به کلمه یا کلماتی که بعد از مبتدا می آیند و معنای مبتدا را کامل می کنند ، « خبر » می گوییم .

۲) از طریق اعراب  : مبتدا و خبر هر دو دارای اعراب « رفع ـُـــٌـ » هستند و می گوییم : مبتدا و خبر « مرفوع اند » .

سوالات مهم

۱) جمله ای که با فعل شروع می شود  ، چه نام دارد ؟ مثال بزنید.

● جمله ی فعلیه نامیده می شود  ، مانند  : خَرَجَ الطّالبُ مِن الصَّفِّ  .   (   جمله ی فعلیه  )

۲) آیا فعل می تواند « مبتد ا » واقع شود ؟

● خیر ، فعل نمی تواند « مبتد ا » باشد ، چون گفتیم مبتدا در اصل باید « اسم » باشد ولی فعل می تواند « خبر » واقع شود و اگر ماضی باشد محلاً مرفوع است .

۳) کلمه « مبتد ا » چه نوع مشتقی است و به چه معناست؟

● این کلمه اسم مفعول از باب « افتعال » است .

نکته ی۴ : گفتیم به کلمه یا کلماتی که بعد از مبتدا می آیند و معنای مبتدا را کامل می کنند « خبر» می گوییم . خبر همیشه به یک صورت نمی آید ، بلکه اشکال مختلف دارد ، مگر ما در عالم طبیعت شاهد شکل های مختلف خبر رسانی نیستیم ؟ پس در کلمات نیز باید چنین باشد!

 مبتدا و خبر هر دو مرفوع اند و علامت رفع آن ها غالباً ( ــٌـــُـ ) است.

 انواع خبر

۱) خبر مفرد  : هر گاه خبر جمله ی فعلیه و جار ومجرور نباشد « مفر د » است ( دقت کنید )

              اَلْـمؤمنُ    صـادقٌ                اَلْمؤمنُونَ    صادِقُونَ           اَلْمؤمناتٌ    صادقاتٌ

                             خبر و مرفوع                                   خبر و مرفوع با حرف واو                             خبر و مرفوع

۲) جمله ی فعلیه  :  خبر از یک جمله ی فعلیه ( فعل + فاعل ) تشکیل می شود .

             ألْمُسلِمُ     یَصْدُقُ                اَلْمؤمنهُ    تَصْدُقُ                     اَلطّالبُ     نَجَحَ

                                   خبر مرفوع                                          خبر مرفوع                                         خبر محلاً مرفوع

۳) جار و مجرور : خبر جار و مجرور است .

                         اَلطّالبُ    فی   الــصّفِّ .                     ألنِّظافَهُ    مِنَ   ألـاْیمانِ   .

                                                 خبر محلاً مرفوع                                                   خبر محلاً مرفوع

نکته ی  ۵  : اعراب  ( رفع ، نصب ،  جر ، جزم ) در تمامی کلمات وجود دارد . اما علامت آن در پاره ای ازکلمات ، نه با چشم دیده می شود و نه بر زبان جاری می شود ! به عبارات زیرتوجه کنید :

 أنْتَ    مَسؤولٌ عَنْ عَمَلَکَ.              النِّجاحُ     فی الإجتهادِ                  ألْمُجْتَهِدُ      یَنْجَحُ

   مبتدا و محلاً مرفوع                                                    جار و مجرور ، خبر و محلاً مرفوع                 جمله ی فعلیه ، خبر و مرفوع

« انواع اعراب  »

تا کنون با دو نوع اعراب آشنا شدیم:

۱) اعراب ظاهری :  اعرابی است که علامت رفع ، نصب ، جر ، جزم  در آخر کلمه ظاهر و آشکار شوند ؛  مانند :          ●     ألْعِلْمُ مِفیدٌ    ●     رأیْتُ طالباً    ●    اِذْهَبْ إلی الْمَدرسهِ  .

۲) اعراب محلّی  :   اعرابی است که علامت های رفع ، نصب، جر ، جزم در آخر کلمه ظاهر و آشکار نمی شود ، در این گونه موارد می گوییم اعراب  « محلّی » است ، اعراب محلی در موارد زیر به کار می رود :

الف) در کلمات مبنی ( ضمایر ، اسم های اشاره ، اسم های موصول  . . . )

ب) در جمله ها  و شبه جمله ها :                    أنْـتَ مُعَـلِّمٌ                 هـذا کتابٌ                                                                                                                                                                                                                                  .                                                                                       مبتدا محلاً مرفوع                          مبتدا محلاً مرفوع

                اَلنَّجاهُ فی الصِّدقِ                    اَلْمؤمنهُ   تَصْدُقُ

                          خبر و محلاً مرفوع                                               خبر و مرفوع

نکته مهم : به خبری که به صورت جار ومجرور بیاید ، خبر« شبه جمله » می گویند ، مانند « فِی الصِّدقِ » در عبارت بالا .

نکته : در « تَصْدُقُ » خبر از نوع جمله ی فعلیه است که فاعلش ضمیر مستتر « هی » است و محلاً مرفوع  .

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *