شهر گرگان مرکز استان گلستان در شمال ایران است. این شهر همچنین مرکز شهرستان گرگان می‌باشد. نام قدیم گرگان، استرآباد بوده‌است.
جغرافیا و جمعیت
شهرستان گرگان از شمال به شهرستان آق قلا، از غرب به شهرستان های کردکوی و ترکمن، از شرق به علی آباد کتول و از جنوب به ارتفاعات شاهکوه و استان سمنان محدود است. زبان اصلی مردم گرگان گویش زیبا و دلنشین استرآبادی است و جمعیت فعلی آن دارای تنوع فراوان و ترکیبی از قومیت‌های بومی و محلی؛ فارس،ترکمن و سادات، بلوچ، سیستانی، دیلمی، مازندرانی، سبزواری، کاشمری، شاهرودی، بسطامی می‌باشد. گرگان از شهرهای شمالی و دارای آب و هوای معتدل است و در حال حاضر (۱۳۸۷)، (با احتساب جمعیت روستاهایی که به شهر پیوسته‌اند)، قریب ۳۰۰ هزار نفر جمعیت و حدود ۶۰ کیلومترمربع وسعت دارد. گرگان فعلی تا سال ۱۳۱۶ هجری شمسی به استرآباد یا استاره آباد موسوم بود. گرگان قدیم که به عربی جرجان خوانده می‌شد شهری آباد و مهم بود که در نزدیکی گنبد امروزین قرار داشت.
اقلیم منطقه بسیار متنوع است و کوه، جنگل و مرتع، جلگه و دشت، صحرا و شوره‌زار، دریا و خلیج، رودخانه و تالاب، و زمین زراعی را شامل می‌شود.
تاریخچه
در زبان پهلوی گرگان را ورکان (Vurkan) یا ورکانه یا وهرکانه و در زبان یونانی هیرکان یا هیرکانیا (Hyrcania) و در زبان عربی جرجان می‌گفتند. گرگان از مهم‌ترین منطقه‌ها، در زمینه تحقیقات و کاوش‌های باستان‌شناسی است.
نخستین کاوش‌ها در حدود سال ۱۸۴۱ میلادی در زیر تپه‌ای مصنوعی در نزدیک شهر گرگان انجام شد که خزانه معروف استراباد در ان کشف گردید. کارشناسان برخی از اشیای موجود در آن خزانه را که شباهت بسیار با کشفیات تپه حصار دامغان داشته متعلق به هزاره سوم پیش از میلاد و (متعلق به حدود ۵ هزار سال قبل) دانسته‌اند.
در اواخر قرن نوزدهم در محلی به نام خرگوش تپه در نزدیکی گرگان امروز (در قسمت شمال شهر) نیز تحقیقاتی انجام شد، و در سال ۱۹۳۱ یک گروه آمریکایی از دانشگاه پنسیلوانیا به روستای معروف تورنگ‌تپه در ۲۰ کیلومتری شرق گرگان رفته و به کاوش و بررسی پرداختند و به آثاری ارزشمند از تمدن قدیم در این منطقه دست یافتند. دو سال بعد در سال ۱۹۳۳، یک گروه باستان‌شناسی سوئدی به منطقه گرگان آمدند و پس از مطالعه حوزه رودخانه قره‌سو یا سیاه آب در شمال گرگان اعلام کردند، بیش از ۳۰۰ تپه تاریخی در این منطقه وجود دارد که یکی از آن‌ها شاه‌تپه بزرگ یا اسلام‌تپه است که در ۱۵ کیلومتری شمال غربی گرگان قرار دارد.
در دوره ساسانیان دیوار تدافعی بزرگی در این منطقه از ایران ساخته شد که توسط باستان شناسان انگلیسی به مار سرخ شهرت یافته‌است.این دیوار بزرگ در قرن پنجم میلادی تکمیل یافت و نشانه از صنعت پیشرفته تدافعی آن عصر را دارد.
با ورود اسلام و در سده‌های آغازین آن، ایالت طبرستان جایگاه ارزشمندی در شکوفایی فرهنگ و تمدن اسلامی داشت. شهرهای جرجان و استراباد از این ایالت مهد دانشمندان بزرگ آن دوران بود.
عنصرالمعالی کیکاوس (از آخرین امیران آل زیار و نگارنده کتاب گرانقدر قابوس نامه) و عبدالقاهر جرجانی (صاحب تألیفات گرانبها در صرف و نحو و معانی و بیان عربی) در تحول ادبیات فارسی و عربی نقش مهمی داشتند. قابوسنامه را، همچنین، مجموعه تمدن اسلام پیش از مغول نام نهاده‌اند. در علم پزشکی نیز این منطقه سهم عمده‌ای در جهان اسلام داشته به‌گونه‌ای که دو تن از معروفترین پزشکان ایران و جهان، ابوسهل مسیحی و سیداسماعیل (حکیم) جرجانی صاحب دایره‌المعارف ذخیره خوارزمشاهی، از این سرزمین بوده‌اند. میرداماد و میرفندرسکی، دو فیلسوف بزرگ و فخرآفرین جهان اسلام، نیز از این منطقه برخاسته‌اند.
در زمان قاجاریه ایران به ۴ ایالت و ۱۲ ولایت تقسیم شده بود و منطقه یا سرزمین استراباد یکی از آن ولایات بود که به هشت بلوک یا هفت و نیم بلوک به نامهای انزان، سدن رستاق، استراّباد، شاهکوین و ساور، دهات ملک، کتول، فندرسک و رامیان، و کوهسار،تقسیم شده بود. هر یک از این بلوک‌ها را یک نایب‌الحکومه زیر نظر حکمران استرآباد اداره می‌کرد.
محله‌های شهر در عهد قاجار
شهر گرگان (استراباد) در گذشته، و در زمان قاجاریه دارای شش محله بزرگ به نامهای دربنو، سرچشمه، میخچه گران، نعلبندان، سبزه‌مشهد و میدان بوده که دارای چندین محله فرعی مثل پاسرو، میرکریم، دوشنبه‌ای، شیرکش و… بوده‌اند. این شش محله و محلات فرعی هنوز هم به همین نام‌ها وجود دارند و اکثر مساجد و تمام تکایای قدیمی و معابد و زیارتگاه‌ها و مکان مذهبی شهر نیز در همین محلات قرار دارند که امروز بافت قدیم و معماری سنتی و تاریخی این شهر و بخش عمده‌ای از میراث فرهنگی این دیار را تشکیل می‌دهند. متاسفانه به دلیل بی توجهی اداره کل میراث فرهنگی گلستان بخش اعظم بافت قدیم گرگان تخریب شده‌است. در همین چند ماه اخیر چند خانه قدیمی بالای ۱۵۰ سال قدمت که در اختیار میراث فرهنگی هم بود تخریب شده‌است وقدیمی ترین روستاهای منطقه گرگان روستای نوده ملک با قدمت بیش از ۵۰۰ سال می‌باشد که به زیان اصیل گرگانی گویش نموده وهمیشه نقش موثری در سرنوشت شهرستان ایفا می نمودند .
مکان‌های تفریحی
خیابان شالیکوبی
کوی ویلا
جنگل ناهارخوران
جنگل النگدره
روستای زیارت
تپه هزارپیچ
تپه صداو سیما
بازار نعل بندان
میدان عباسعلی
مدرسه عمادیه
امامزاده بادوی اوزینه
امامزاده روشن اباد
امامزاده نور
امامزاده نه تن
جنگل رنگو
منطقه توربنه و شربت روستای زیارت (گرگان) / شهر بت
جزیره آشوراده
دریاچه‌های آلاگل، آلماگل و آجی گل
کاروانسرای قزلق
جنگل و باغ وحش قرق
روستای چهارباغ و شاهکو
کوه‌های گرگان
آبشار کبودوال در علی آباد
آبشار شیرآباد
گل فِشان در مسیر اینچه برون
جنگل نوده ملک وتپه معصوم زاده که قله قدیمی بوده که توسط خاک مدفون شده است.