تعریف اخلاق :
واژه اخلاق کلمهاى عربى و جمع واژه «خُلق» و «خُلُق» است. خُلق عبارت است از مجموعه صفات و ویژگی‌های درونی انسان که در نفس راسخ شده و سرچشمه گفتار و رفتار انسان می‌باشند به گونهاى که انسان، بى‌درنگ و بدون اندیشه، کار پسندیده و یا ناپسندى را انجام دهد، در مقابل «خَلق» که هیأت و شکل ظاهرى و جسمى آدمى است که با چشم دیده مىشود.
پیامبر اسلام(ص) دعا کرده و می‌فرمودند:
«اللَّهُمَّ کَمَا حَسَّنْتَ خَلْقِی فَحَسِّنْ خُلُقِی»
تعریف علم اخلاق :
علم اخلاق علمی است که ضمن معرفی و شناساندن انواع خوبی‌ها و بدی‌ها؛ راه‌های کسب خوبی‌ها و رفع و دفع بدی‌ها را تعلیم می‌دهد.
انواع پژوهش های اخلاقی :
.۱اخلاق توصیفی: معرفی و توصیف اخلاقیات افراد، گروه‌‌های و جوامع مختلف
.۲اخلاق هنجاری(اخلاق دستوری): به دنبال آنست تا با روشی استدلالی و عقلی، معیارهای تمایز خوب و بد، چرایی تخلق به اخلاق خوب و اجتناب از اخلاق بد و دلیل درستی یا نادرستی کارهای انسان را بررسی کند.
.۳فرا اخلاق: به بررسی تحلیلی و فلسفی درباره مفاهیم و احکام اخلاقی می‌پردازد(مانند بررسی معنای «خوب» و «بد»)
اهمیت و نقش اخلاق در زندگی :
- یکی از اهداف بعثت پیامبرانسوره جمعه/آیه۲: هُوَ الَّذِى بَعَثَ فىِ الْأُمِّیِّنَ رَسُولًا مِّنهُْمْ یَتْلُواْ عَلَیهِْمْ ءَایَاتِهِ وَ یُزَکِّیهِمْ وَ یُعَلِّمُهُمُ الْکِتَابَ وَ الحِْکْمَهَ وَ إِن کاَنُواْ مِن قَبْلُ لَفِى ضَلَالٍ مُّبِین.
اوست که در میان مردم بىسواد، پیامبرى از خودشان برانگیخت تا آیات او را بر آنان بخواند و آنان را [از آلودگىهاى فکرى و روحى] پاکشان کند و به آنان کتاب و حکمت بیاموزد، و آنان به یقین پیش از این در گمراهى آشکارى بودند
پیامبر اکرم(ص): «إِنَّمَا بُعِثْتُ لِأُتَمِّمَ مَکَارِمَ الْأَخْلَاق»
من از آن جهت برانگیخته شدم که مکرمتها و شرافتهاى اخلاقى را کامل و تمام کنم (و همه را بیاموزم).
- فلاح و رستگاری، نتیجه تزکیه نفس از آلودگی‌هاست :سوره شمس آیات ۹و۱۰: قَدْ أَفْلَحَ مَن زَکَّئهَا وَ قَدْ خَابَ مَن دَسَّئهَا
بىتردید کسى که نفس را [از آلودگى پاک کرد و] رشد داد، رستگار شد و کسى که آن را [به آلودگىها و امور بازدارنده از رشد] بیالود [از رحمت حق] نومید شد.
۳٫افزایش موهبت های الهی
سوره اعراف آیه ۹۶: وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَى ءَامَنُواْ وَ اتَّقَوْاْ لَفَتَحْنَا عَلَیهِْم بَرَکَاتٍ مِّنَ السَّمَاءِ وَ الْأَرْضِ وَ لَکِن کَذَّبُواْ فَأَخَذْنَاهُم بِمَا کَانُواْ یَکْسِبُون
و اگر اهل شهرها و آبادىها ایمان مىآوردند و پرهیزکارى پیشه مىکردند، یقیناً [درهاىِ] برکاتى از آسمان و زمین را بر آنان مىگشودیم، ولى [آیات الهى و پیامبران را] تکذیب کردند، ما هم آنان را به کیفر اعمالى که همواره مرتکب مىشدند [به عذابى سخت] گرفتیم.
امام صادق (علیه السلام ) :
حُسْنُ الْخُلُقِ یَزِیدُ فِی الرِّزْق.
۴٫از بین بردن کینه‌ها، نفرت‌ها و دشمنی‌ها :
سوره فصلت آیه ۳۴: ادْفَعْ بِالَّتىِ هِىَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِى بَیْنَکَ وَ بَیْنَهُ عَدَاوَهٌ کَأَنَّهُ وَلىٌِّ حَمِیم.
[بدى را] با بهترین شیوه دفع کن [با این برخورد متین و نیک] ناگاه کسى که میان تو و او دشمنى است [چنان شود] که گویى دوستى نزدیک و صمیمى است.
۵٫ برقراری ارتباط مؤثر با دیگران :سوره آل عمران آیه ۱۵۹: فَبِمَا رَحْمَهٍ مِّنَ اللَّهِ لِنتَ لَهُمْ وَ لَوْ کُنتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لاَنفَضُّواْ مِنْ حَوْلِک
[اى پیامبر!] پس به مهر و رحمتى از سوى خدا با آنان نرم خوى شدى، و اگر درشت خوى و سخت دل بودى از پیرامونت پراکنده مىشدند.
۶٫ حیات طیبه (زندگی پاکیزه):سوره نحل آیه ۹۷: مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِّن ذَکَرٍ أَوْ أُنثىَ وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیَوهً طَیِّبَه
از مرد و زن، هر کس کار شایسته انجام دهد در حالى که مؤمن است، مسلماً او را به زندگى پاک و پاکیزهاى زنده مىداریم
اصول مسائل اخلاقی
۱- مسائل اخلاقی در ارتباط با خویش:
اخلاص – خودباوری – عزت نفس – بردباری
۲- مسائل اخلاقی در ارتباط با دیگران:
محبت – خوش اخلاقی – تواضع – همدردی – ایثار
۳- مسائل اخلاقی در ارتباط با خداوند:
شکرگزاری – رضا و تسلیم
۴- مسائل اخلاقی در ارتباط با جهان آفرینش و طبیعت:
حفظ محیط زیست – حقوق حیوانات