دانش‌آموزان چگونه درس بخوانند تا فراموشی آن‌ها، به حداقل برسد؟
حقیقت این است که بسیاری از دانش‌آموزان، درست درس خواندن را نمی‌دانند. بسیاری از آن‌ها کلّی تلاش می‌کنند و زحمت می‌کشند، امّا زمان یادآوری مطالب، دچار مشکل می‌شوند. در یک مطالعه‌ی خوب و سازگار با کشفیات علمی، بهتر است موارد زیر را مدّنظر داشته باشیم تا ضمن یادگیری صحیح، فراموشی را به حداقل برسانیم:
۱- درک معنای مطالب: مطالبی که فهمیده و استنباط می‌شود، بهتر در حافظه می‌ماند؛ بنابراین باید روی معنا و مفهوم مطالب، تمرکز شده و تفکّر صورت گیرد.
۲- درک کل و جزء: دانش‌آموز هر مطلبی را که می‌خواند، ممکن است جزئی از یک کل باشد؛ بنابراین مطالبی که زیر مجموعه‌ی یک عناوین کلّی هستند، باید ارتباط ذهنی داده شوند و دانش‌آموز بتواند بفهمد که مطالبی را که می‌خواند، مربوط به کلیّتی است که این بخش، مربوط به آن است.
۳- بازگویی مطالب برای خود: مطالبی که از حفظ برای خود بازگو می‌کنیم، ماندگاری بیش‌تری پیدا می‌کند.
۴- تمرین و تکرار: این شیوه‌ای است که مطالب، حتّی اگر برای شخصی بی‌معنی باشد، از حافظه‌ی کوتاه مدّت به حافظه‌ی بلند مدّت انتقال پیدا می‌کند. تمرین و تکرار باید به‌تدریج و با فاصله‌های زمانی خاص صورت گیرد.
۵- استراحت قبل از یادگیری و بعد از یادگیری: تحقیقات نشان داده است که بعد از یک استراحت و خواب آرام، انسان مطالب را بهتر یاد می‌گیرد. هم‌چنین اگر بعد از یادگیری یک مطلب، کمی استراحت کنیم یا به خواب برویم، یادگیری بادوام‌تر است.
۶- یادگیری تدریجی: تحقیقات نشان می‌دهد که یادگیری باید تدریجی و در زمان‌های مختلف باشد. سعی در یادگیری مطالب زیاد در وقت کم، منجر به فراموش می‌شود. برخی از دانش‌آموزان از این‌که سعی می‌کنند مطالب انباشته شده را بدون استراحت و در وقت کوتاه بخوانند، جز فراموشی چیزی عایدشان نمی‌شود.
۷- ایجاد تصویر ذهنی: از آن جایی که انسان‌ها خالق تصاویر ذهنی هستند، می‌توانند در دنیای ذهن خود برای مطالب آموخته شده، تصاویر ذهنی خلق کنند که خود مبتکر آن هستند.
۸- ارتباط آموخته‌ها به هم: انسان هر مطلبی را که می‌آموزد، می‌تواند در دنیای آموخته‌های ذهنی خود مفاهیم و مطالب را به آن‌ها مرتبط سازد.
۹- وجود نظم و آهنگ: اگر برخی از مطالب درسی را به‌صورت شعر و آهنگ موزون در بیاوریم، یادگیری و ماندگاری آن هم آسان و هم طولانی می‌شود. انسان ذاتاً گرایش به هارمونی و نظم و آهنگ دارد، برای همین است که بچّه‌ها خیلی زود مطالب را که در قالب شعر و آهنگ باشند، یاد گرفته و به خاطر می‌سپارند.
البته در تمام مطالبی که گفته شد، فرض بر این بود که انسان برای یادگیری، انگیزه و علاقه‌ی کافی داشته باشند و گرنه بدون انگیزه و علاقه، مطالب بالا هم جایگاه خود را از دست خواهند داد.
هم‌چنین اضطراب و نگرانی و ترس اجازه نمی‌دهد که انسان به‌درستی، مطالب را یاد بگیرد و در صورت یادگیری زود فراموش می‌شوند؛ بنابراین انگیزه و آرامش روحی و روانی مقدمه‌ای برای طیّ فرآیندی یادگیری است.
یک قدرت نهفته در دانش‌آموزان زرنگ
یک نکته‌ی مهم این که:
برخی از دانش‌آموزان از راه تجربه و تکیه بر هوشمندی خود و به مرور زمان، با موارد بالا برای یادگیری و یادسپاری و مقابله با فراموشی آشنا می‌شوند.
شاید با اصطلاح فراشناخت آشنا باشید. فراشناخت یعنی انسان می‌داند که باید چگونه بداند. برای همین برخی از دانش‌آموزان در وجود خود یک قدرت نهفته دارند و به‌تدریج با گذشت زمان، به این مسئله پی می‌برند که چگونه و از چه راه‌هایی باید برای یادگیری اقدام کنند. یعنی آن‌ها به چگونه یادگیری خود متمرکز می‌شوند. فرق این دانش‌آموزان با دیگر دانش‌آموزان این است که به یک نوع خودآگاهی دست یافته‌اند که طیّ آن، روش‌های یادگیری و یادآوری را ناخودآگاه می‌دانند. در حالی که هم‌سالان آن، گویا آب در هاونگ می‌کوبند و از ناتوانایی خود شکوه می‌کنند.
بازنویسی: آنا ودودی
منبع: مجلّه‌ی «رشد»- پاییز ۱۳۸۸