ساری یکی از شهرهای مهم استان مازندران در شمال ایران است. این شهر مرکز استان مازندران و از بزرگترین شهر های ناحیه شمال ایران است.
جغرافیای ساری
شهر ساری در طول جغرافیایی ۵۳ درجه و ۵ دقیقه و عرض ۳۶ درجه و ۴ دقیقه از شمال شرقی به فاصله حدود ۲۰ کیلومتر به نکا و به فاصله ۴۹ کیلومتر به بهشهر و ۱۳۱ کیلومتر به گرگان و ۶۹۷ کیلومتر به مشهد و از شمال به فاصله ۲۱ کیلومتر به دریای مازندران و از شمال غربی به جویبار و لاریم و از جنوب غربی به فاصله ۲۲ کیلومتر به قائمشهر و از غرب به بابل به فاصله تقریبی ۳۰ و آمل به فاصله تقریبی ۶۰ کیلومتر و از جنوب به فاصله ۴۱ کیلومتر به سد شهید رجایی (سلیمان تنگه) و دهکده آرامش و از طریق آزادراه در حال احداث کیاسر به فاصله تقریبی ۱۰۰ کیلومتر به دیباج و از آنجا به دامغان و شهمیرزاد و سمنان (تقریباً ۱۲۰ کیلومتر) محدود است.
همچنین ساری به فاصله کمتر از ۱۵۰ کیلومتر از تهرانو واقع گردیده و توسط جاده سوادکوه ۲۷۰ کیلومتر و توسط جاده هراز ۲۵۰ کیلومتر و به وسیله راه آهن شمال ۳۵۴ کیلومتر با تهران فاصله دارد.
بنای ساری در هزاره‌های پیش از میلاد
بنای ساری بر اساس روایت‌های متعدد به افراد بسیاری مشهور است، در سفرنامه‌های سیاحان آمده که مردم آن را به کیومرث پیشدادی، اولین پادشاه روی زمین به قول فردوسی نسبت می‌دهند، افرادی از جمله حمد اله مستوفی بنای آن را به تهمورث شاه دیوبند پشدادی نسبت می‌دهند، بسیاری از روی شواهد بر این باورند که تخت گاه فریدون بر عالم بوده‌است، و اما تقریبا همگی بر این اعتقادند که توس پور نوذر از نوادگان فریدون شاه و سپهسالار کیخسرو آن را بنا نموده و نام آن منطقه را توسان نامیده است، فرای حکایات ملی ما، یونانیان باستان آن را زادراکارتا، پایتخت تمدن هیرکانیا، ذکر می‌کنند،اشپیگل شرق شناس آلمانی ذکر کرده که نام ساری کنونی برگرفته از نام قوم سائورو بوده که قبل هجوم اقوام آریایی در شهر باستانی اسرم، که هم اکنون نام دهی در ۱۰ کیلومتری ساری است، زندگی می‌کرده‌اند. ادوارد پولاک عقیده دارد که نام ساری دگرگونی واژگانی سادراکارتا می‌باشد، دکتر اسلامی نیز در کتاب خویش نوشته که احتمال آنکه زادراکارتا از نام زردگرد، باشد نیز است.
وقایع تلخ تاریخی
یکی از دلایل مهمی که باعث گردیده تا ساری در حالیکه یکی از مراکز تمدن و فرهنگ بوده‌است، نسبت به شهرهای دیگر از آثار تاریخی کمی برخوردار باشد، حوادث روزگار بوده‌است، چنانکه بر طبق مستندات تاریخی پس از اسلام حمله خلیفه عباسی، حمله مغول، حمله تیمور، حمله روس‌ها، حمله ترکمن‌ها، حمله دشمنان آقامحمدخان و سیل، زلزله، حریق در ساری اتفاق افتاد.
سال ۲۹۸ حمله روس.
سال ۳۲۳ سیلاب و طغیان تجینه رود (رود تجن).
سال ۳۲۶ سیل و با گل و لای یکسان شدن ساری.
سال ۴۲۶ حمله سلطان محمود غزنوی و ویرانی‌های وی.
سال ۵۹۸ آتش سوزی در ساری.
سال ۷۹۵ حمله تیمور و به خاک و خون کشیدن ساری و مردمانش.
سال ۱۰۱۷ زلزله بزرگی در ساری روی داد.
سال ۱۰۴۵ حمله روس و آتش کشیدن فرح آباد و ساری.
سال ۱۰۹۸ وقوع زلزله هولناک در ساری.
سال‌های ۱۱۹۴-۱۲۰۵ جنگ‌های داخلی برادران و دشمنان آقا محمد شاه.
سال ۱۲۲۳ زلزله بزرگ در ساری بطوری که تا یک ماه زمین می‌لرزید.
سال ۱۲۳۵ بیماری طاعون.
سال ۱۳۲۰ بیماری تیفوس.
عمارت و ساختمان‌های قدیمی
کهنه باغشاه
احداث آن توسط سلاطین صفوی بوده‌است و در زمان رضا شاه آن را خراب کردند و خیابان خیام فعلی را ساختند (اگرچه هنوز در خیابان خیام آثار باغ در ملک خصوصی مردم نمایان است)
نوباغشاه
بدست محمد میرزا ملک آراء در زمان فتح علی شاه ساخته شد و عمارت‌هایی شبیه چهل ستون اصفهان در آن احداث نمودند که البته در زمان رضاشاه و به دستور وی پادگان شد.
شاهزاده حسین
در محله شاهزاده حسین واقع است و بنای آن به سال ۸۹۰ برمیگردد.این امامزاده در بخش غربی ساری قرار داد.
مسجد حاج مصطفی خان
در سال ۱۲۷۳ مسجد حاج مصطفی خان سورتیجی ایجاد گردید و در محله چهارراه برق کنونی قرار دارد.
عمارت کلبادی
این مکان زیبا و قدیمی در مرکز شهر ساری و در نزدیکی میدان اصلی واقع شده است و در حال حاضر به عنوان اداره میراث فرهنگی مورد بهره‌برداری قرار گرفته و قدمت آن حدوداً یه ۲۰۰ سال قبل باز می‌گردد. ویژگیهای اجزای معماری آن نظیر اتاق‌ها، حجره‌ها، شاه نشین، حمام، اصطبل، حیاط و هنر بکاررفته بر روی پنجره‌ها و ارسی‌ها و تزئین آنها با شیشه رنگی در نوع خود بی‌نظیر است
حمام وزیری
این بنا نیز در مرکز شهر ساری و در مجاورت خانه کلبادی قرار دارد و از لحاظ نوع معماری، مصالح و ویژگیهای ساختمانی از ابنیه دیدنی و مشهور مازندران به شمار می‌رود. ان بنا نیز متعلق به دوران قاجاریه‌است.
آب انبارهای ساری
ساری در آخرین دوره دارای ۵ آب انبار معروف بوده که هم اکنون بنای ۳ آب انبار آن موجود است.
آب انبار میرزا مهدی
این بنا در مرکز شهر ساری واقع شده و مربوط به دوران افشاریه یا زندیه می‌باشد، منبع اصلی به وسیله پلکانی به پای شیر و انبار آب دس ترسی دارد. پلان آن مدور و با گنبد هلالی است که همه آن با آجر و ملاط ساخته شده و در قسمت دوگانی گنبد دریچه‌هایی برای تامیت روشنائی داخل آب انبار تعبیه گردیده‌است.
آب انبار نو
این آب انبار نیز در مرکز شهر ساری و در بافت قدیمی در مجاورت خیابان قارن فعلی قرار دارد و به لحاظ نوع کاربری شبیه آب انبار میرزا مهدی است.
دروازه‌های ساری
دروازه بارفروش (دروازه بابل)؛ دروازه گرگان؛ دروازه فرح آباد؛ دروازه نوباغشاه
مجموعه تاریخی فرح‌آباد
در ۲۸ کیلومتری شمال شهر ساری و در ورودی خزر آباد و در ۳ کیلومتری ساحل دریای مازندران قرار دارد. این مجموعه شامل مسجد، پل، دیوارهای بر جای مانده از یک کاخ سلطنتی است که به دستور شاه عباس صفوی ساخته شده و تفرج‌گاه ساحلی صفوی بوده‌است. مسجد با ایوانهای رفیع، شبستانها. حجره هاو مناره‌ها از مهم‌ترین بناهای تاریخی استان مازندران به شمار می‌رود.
برج رسکت
در چهل کیلومتری جنوب غرب شهر ساری قرار دارد و مسیر دست رسی به آن از ساری آغاز و پس از عبور از دو راهی کیاسر و سد سلیمان تنگه به جانب غرب منحرف می‌شود که بیشتر قسمت‌های آن آسفالته می‌باشد. این بنا در بخش دودانگه ساری قرار دارد و باآجر ساخته شده و تزئینات آن شامل مقرنس کاری دو کتیبه آجری به خط کو فی و پهلوی ساسانی است. احتمالاً مقبره یکی از شهریاران آل باوند بوده و مربوط به قرن پنجم هجری قمری است.
امامزاده عباس
در حاشیه شمالی ورودی شرقی شهر ساری واقع شده و از نظر شیوه معماری، گنبد هرمی شکل و صندوق چوبی نفیس، یکی از بناهای معروغ استان مازندران است. تاریخ ساخت آن ۸۹۷ هجری قمری است و سه امامزاده بنامهای عباس و محمد و حسن در آن مدفون می‌باشند.این بنا در منطقه‌ای به نام ازادگله واقع شده‌است.
امام زاده جبار
در روستای خارکش واقع در جنوب شرقی شهرستان ساری درکیلومتر ۵ جاده ساری به نکاء پشت پارک جنگلی شهید زارع ساری درشرق روستای خارکش مدفون می‌باشد و از نوادگان امام موسی کاظم می‌باشد.
برج سلطان زین‌العابدین
با گنبد مخروطی هشت‌ترک از لحاظ نوع معماری و تزئینات کاشی کاری و درب و صندوق چوبی نفیس، جز مهم‌ترین بناهای تاریخی ساری به شمار می‌رود. کتیه‌ها و کاشی کاری‌های آن زیبا بوده و یک مرقد دیگر در داخل بنام سلزان‌امیر شمس‌الدین می‌باشد.
در مرکز شهر ساری قرار دارد و برج آحری آت به خاطر دارا بودن صندوق و درب چوبی نفیس دارای اهمیت است. ارتفاع بنا ۲۰ متر و تاریخ ساخت آن سال ۸۴۹ هجری قمری می‌باشد. امامزاده یحیی از فرزندان امام موسی‌کاظم است.
پناهگاه حیات وحش
ان محوطه زیبا ۵۵ هکتار در ۳۵ کیلومتری شمال شرق ساری قرار دارد و مسیر دسارسی آسفالته آن در ۱۲ کیلومتری ساری به بهشهر در سه را هی اسلام‌اباد از جاده اصلی جدا شده و پس از طی مسافت ۲۳ کیلومتر به مکان مذکور می‌رسد.
فضای جنگل جلگه‌ای آن از سال ۱۳۴۶ بصورت محل تکثیر گوزن زرد خالدار ایرانی در آمده‌است. دشت ناز برای علاقمندان به طبیعت و حیات و حش صدفا با مجوز سازمان محیط زیست می‌توانند به تماشای گوزن و پرندگان زیبا نظیر قرقاول و کبوتران بپردازند.
پناهگاه حیات وحش سمسکنده
این منطقه با ۱۰۰۰ هکتار مساحت در ۱۰ کیلومتری جنوب شرق ساری واقع شده و مسیر دسترسی آن از ساری تا سمسکنده بوده و در ادامه با یک جاده روستایی به داخل محوطه راه می‌یابد.پوشش گیاهی آن گونه‌های جنگلی و جلگه‌ای بوده و قسمتی از آن مانند دشت‌ناز به عنوان زیستگاه گوزت زرد ایرانی مورد بهره‌برداری قرار گرفته‌است.
سد سلیمان تنگه
در ۴۵ کیلومتری جنوب غربی ساری در منطقه کوهستانی واقع شده‌است. این سد در سال ۱۳۷۹ برای بازدید مسافرین و گردشگران آماده شده و از نظر اقامتی مخصوصاً برای افراد تور بسیار مناسب است. اقامت شبانه در کنار رودخانه زلال با صدا و آهنگ دلنواز اوقات خوشی را فراهم می‌کند، بازدید از تاج سد با گرفتن بلیط در روزها ممکن بوده و در این سد امکانات قایقرانی و اسکی برای استفاده گردشگران آماده شده‌است. در مجموعه سد سلیمان تنگه به‌وسیله بخش خصوصی امکانات تفریحی مناسبی برای اقامت و گردش روی آب ایجاد شده که با توجه به عظمت سد، زیبائی‌دریاچه و فضای دلپذیر اطراف آن در حال حاضر یکی از زیبا ترین چشم‌اندازهای مازندران محسوب می‌شود که ظرفیت و قابلیت فوق‌العاده برای تور گردانی داراست.بازدید از این مکان را برای گرداشگران ودوست داران طبیعت پیشنهاد می‌کنیم
پارک جنگلی شهید زارع
پارک جنگلی شهید زارع در ۳ کیلومتری شرق شهر ساری و در جانب جاده ساری به بهشهر قرار دارد و به علت مجاورت با تپه‌های جنگلی کم ارتفاع در دامنه البرز، بسیار زیبا و چشمگیر است. برای استفاده گردشگران نیز دارای امکاناتی برای اقامت کوتاه مدت می‌باشد. مخصوصاً بهترین مکان برای کسانی است که می‌خواهند به صورت رایگان شب اقامت داشته باشند.
محلات ساری در اواخر دوره قاجار
سبزه میدان، نقاره خانه، اوصانلو محله، امامزاده یحیی، بلوچی محله، کردمحله، بلوچی خیل، اصفهانی محله، افغون محله، چاله باغ، شپش کشان، کهنه باغشاه، قلیچ لی محله، میرسرروضه، میرمشهدمحله، بیرامتر (بهرام اُتُر)، در مسجد، پای چنار، شیشه‌گر محله، نعل بندان، بهارآباد، شاهزاده حسین، امامزاده عباس(ازادگله)
محله‌های کنونی ساری
سبزه میدان، باقرآباد، شکرآباد، نوتکیه، چناربن، امامزاده یحیی، بازار روز، شهبند، مهدی آباد، کوی ندا، گل افشان، معلم(ساری نو)، ترک محله، کوی آزادی، ۲۲ بهمن، راهبند سنگتراشان، لسانی، میرزمانی(سعدی)، پیوندی، فدک، توکل، کوی سنگ، کوی افشار، مهیار، پل تجن، طالقانی اول و دوم، پشت پرورشگاه، کوی گلها، پشت زندان، بخش هشت(سلمان فارسی-پیروزی)، پشت مصلی، بربری محله، پیرتکیه، بوعلی(بلوار پاسداران)، میرسرروضه، بهرام اُتُر، آزادگله، سروینه باغ، راهبند دخانیات، نعل بندان، کوی قلیچ، چهارراه برق، چهارراه کارمندان، ساری کنار، طبرستان، ششصد دستگاه، میرسرروضه، کوی برق ، کوی نور(پشت انبار برق)، پشت چین دکا، کوی جهاد، چال مسجد، خیام، مازیار و…
قلب شهر
میدان ساعت که در مرکز ساری قرار دارد؛ نقطه آغازین و یا نقطه پایانی مسیر بسیاری از اتوبوس‌ها و تاکسی‌ها است. این میدان در میانه راه میدان امام به دروازه بابل و از آنجا به دروازه گرگان (میدان شهداء) و پل تجن قرار دارد.
جمعیت ساری
ساری پذیرای مهاجرین ترک، ترکمن، شهمیرزادی، کرد، ارمنی، گرجی، اصفهانی، عرب، بلوچی، افغانی و… بوده‌است که در طول قرن‌های مختلف به ساری آمدند و یا پس از مدتی تعداد آنها کم شد و یا از ساری کوچ کردند.
خیابان های مهم و اصلی ساری
خیابان فرهنگ،خیابان قارن،خیابان انقلاب،خیابان نادر،خیابان سلمان فارسی،خیابان مازیار،خیابان رازی،خیابان فردوسی،خیابان شاه عباس(۱۸دی)،خیابان شهبند،خیابان چنار بن،خیابان ملامجدالدین،خیابان دروازه بابل،خیابان خیام،خیابان راه آهن،خیابان صبا،خیابان خیام و…