متمّم ، گروه اسمی است که پس از حرف اضافه ( از ، به ، با ، برای ، در ، بر ، و … ) می آید .
به آن دسته از متمّم ها که فعل به آن ها نیاز دارد ، متمم فعل گفته می شود : ایران با دشمن متجاوز می جنگد . ( متجاوز : متمم فعلی )
متمم فعل ، جزءِ اجزای اصلی گزاره و جمله است و در شمارش تعداد اجزای جمله به حساب می آید .زیرا با حذف آن ، جمله ناقص ، بی معنا و یا نارسا می شود . هر گزاره یا جمله تنها می تواند یک متمم فعل داشته باشد . البتّه گاه ممکن است چند متمم فعل با حرف عطف در کنار یکدیگر قرار گیرند :
من از حساب و پرسش روزقیامت می ترسم .
فعل هایی که به متمّم نیازمندند ، حرف اضافه ی مخصوصی دارند و بی آن به کار نمی روند .
فعل هایی که متمم می طلبند به دو دسته اند :
الف ) فعل هایی که به جز نهاد ، تنها متمم می طلبند و یک جمله ی سه جزیی یا گذرا به متمم تولیدمی کنند . مانند :
اندیشیدن : به
رنجیدن : از
ترسیدن : از
جنگیدن : با
گنجیدن : در
ب ) فعل هایی که جز نهاد و متمم ، مفعول نیز می طلبندو به همین دلیل دو نقش نمای مفعولی ( را ) و متممی ( حرف اضافه ) را با هم دارند . مانند :
ترساندن : را – از کودک را از موجودات خیالی ترساند
پرسیدن : را – از معلم درس را از دانش آموز پرسید
گنجاندن : را – در احمد کتاب را در قفسه گنجاند
سنجیدن : را – با رضا خود را با رستم می سنجد
فروختن : را – به کتاب را به دوستش فروخت
بنابراین برای تشخیص متمم فعل ضروری است حروف اختصاصی افعال را بدانیم .
الف -فعل هایی که علاوه بر نهاد به متمم نیاز دارند ( سه جزیی با متمم / گذرا به متمم ) :
۱- فعل هایی که حرف اضافه ی مخصوص آن ها « به » است
اندیشیدن – انجامیدن – بالیدن – برازیدن – برخوردن – پرداختن – پیوستن – چسبیدن – روی آوردن – زیبیدن – گرویدن – مانستن – نازیدن – نگریستن
۲- فعل هایی که حرف اضافه ی مخصوص آن ها « با » است
آمیختن ( مخلوط شدن ) – جنگیدن – درآمیختن – درآویختن – ساختن ( سازش کردن ) – سر کردن – ور رفتن
۳- فعل هایی که حرف اضافه ی اختصاصی آن ها « از » است
بازماندن – برآشفتن – پرهیزیدن – ترسیدن – جَستن – دست کشیدن – دست برداشتن – رَستن – رنجیدن – رهیدن – گذشتن – گریختن – گسستن ( جدا شدن ) هراسیدن
۴- فعل هایی که حرف اضافه ی مخصوص آن ها « در » است : گنجیدن – فرو رفتن
۵- فعل هایی که حرف اضافه ی مخصوص آن ها « بر » است : شوریدن
ب – فعل هایی که علاوه بر نهاد و متمم به مفعول نیز نیاز دارند( چهارجزیی با مفعول و متمم / گذرا به مفعول و متمم ) :
۱- فعل هایی که حرف اضافه ی اختصاصی آن ها « به » است
آموختن ( یاد دادن ) – آویختن ( نصب کردن ) – آلودن – افزودن – باختن – بخشیدن – برانگیختن – پرداختن – پیوستن – سپردن – فرمودن – فروختن – گفتن – گماردن – گماشتن – دادن – دیکته کردن – مالیدن – مالاندن – نشان دادن – نشان دادن
۲- فعل هایی که حرف اضافه ی اختصاصی آن ها « با » است
آراستن – آمیختن ( مخلوط کردن ) اندودن – سنجیدن –
۳- فعل هایی که حرف اضافه ی مخصوص آن ها « از » است
آموختن ( یاد گرفتن ) – پرسیدن – خریدن – دزدیدن – زدودن – ربودن – ستاندن – ستدن – شنیدن – طلبیدن – کاستن – کش رفتن – گرفتن –
۴- فعل هایی که حرف اضافه ی مخصوص آن ها « در » است : فرو بردن – فرو کردن
نکته ۱ : اگر تکواژ گذرا ساز « ان » به فعل های گذرا به متمم ( سه جزیی با متمم ) افزوده شود ، آن ها را به فعل های گذرا به مفعول و متمم تبدیل می کند .
ترسیدن <> ترساندن چسبیدن<> چسباندن
مرررررسی
با سلام و عرض ادب و احترام
عالی بود. زحمت کشیده بودید. خدا قوّت
دشمن متمم فعلی است.مت