قواعد درس اول از کتاب اول دبیرستان
صرف فعل ماضی همراه با ضمایر آن عبارتند از :
غایب مذکر | مفرد | هُوَ ذَهَبَ | او رفت | مخاطب مذکر | مفرد | أنتَ ذَهَبْتَ | تو رفتی |
مثنی | هُما ذَهَبَا | آن دو رفتند | مثنی | أنْتُما ذَهَبْتُما | شما رفتید | ||
جمع | هُمْ ذَهَبُوا | آن ها رفتند | جمع | أنْتُم ذَهَبتُمْ | شما رفتید | ||
غایب مونث | مفرد | هِیَ ذَهَبَتْ | او رفت | مخاطب مونث | مفرد | أنْتِ ذَهَبَتِ | تو رفتی |
مثنی | هُماذَهَبتا | آن دو رفتند | مثنی | أنْتُما ذَهَبْتُما | شما رفتید | ||
جمع | هُنَّ ذَهَبْنَ | آن ها رفتند | جمع | أنْتُنَّ ذَهَبْتُنَّ | شما رفتید | ||
متکلم | وحده | أنا ذَهَبْتُ | من رفتم | متکلم | مع الغیر | نَحْنُ ذَهَبْنا | ما رفتیم |
توجه : ضمایر ( ـا ، ـوا ، ـنَ ، ـتَ ، ـتُما ، ـتُم ، ـتِ ، ـتُنَّ ، ـنا ) در آخر فعل ماضی ، ضمایر متصل فاعلی هستند.
نکته ۳ : در صیغه ی مفرد مذکر غایب و مفرد مؤ نث غایب ضمیر متصل نداریم، چون صیغه ی مفرد مذکر غایب همان سه حرف اصلی فعل است و « تْ » در صیغه ی مفرد مؤنث غایب نشانه ی مؤنث بودن در فعل است و ضمیر نیست ؛ بنابر این فعل ماضی در ۱۲ صیغه ضمیر متصل فاعلی دارد.
فعل مضارع : فعل مضارع بر زمان حال و آینده دلالت می کند ، در ابتدای فعل مضارع یکی از چهار حرف ( یـَ ، تـَ ، اَ ، نـَ ) وجود دارد و باید بدانیم که فعل مضارع از فعل ماضی ساخته می شود با افزودن چهار حرف به اول فعل ماضی و برخی تغییرات دیگر.
صرف فعل مضارع همراه با ضمایر
غایب مذکر | مفرد | هُوَ یَذْهَبَ | او می رود | مخاطب مذکر | مفرد | أنتَ تَذهَبُ | تو می روی |
مثنی | هُما یَذهَبَانِ | آن دو می روند | مثنی | أنْتُما تَذهَبانِ | شما می روید | ||
جمع | هُمْ یَذهَبُونَ | آن ها می روند | جمع | أنْتُم تَذهَبونَ | شما می روید | ||
غایب مونث | مفرد | هِیَ تَذهَبُ | او می رود | مخاطب مونث | مفرد | أنْتِ تَذهَبینَ | تو می روی |
مثنی | هُما تَذهَبانِ | آن دو می روند | مثنی | أنْتُما تَذهَبانِ | شما می روید | ||
جمع | هُنَّ یَذْهَبْنَ | آن ها می روند | جمع | أنْتُنَّ تَذهَبْنَ | شما می روید | ||
متکلم | وحده | أنا اَذهَبُ | من می روم | متکلم | مع الغیر | نَحْنُ نَـذهَبُ | ما می رویم |
توجه : فعل مضارع در صیغه های ( مفرد مذکر غایب ، مفرد مؤنث غایب ، مفرد مذکر مخاطب ، متکلم وحده ، متکلم مع الغیر ) دارای ضمیر آشکار نیست بلکه ضمایر : ( هُوَ ، هِیَ ، أنْتَ ، أَنا و نَـحْنُ ) ، در این صیغه ها مستتر ( مخفی ) هستند . چهار ضمیر : ( ـا ، ـو ، ن ، ی ) در بقیه ی صیغه های فعل مضارع ضمایر متصل فاعلی هستند.
فعل امر : فعل امر مخاطب (حاضر ) را فقط از شش صیغه ی مخاطب ( سه صیغه ی مذکر و سه صیغه ی مؤنث ) فعل مضارع به شرح زیر می سازیم :
۱- از اول ۶ صیغه مضارع ، حرف « تـــ » را حذف می کنیم و همزه به جای آن می گزاریم.
۲- اگر حرف بعد از « تـــ » در فعل مضارع فتحه یا کسره ( ــَــِــ ) داشته باشد ، همزه ( إ ) کسره ( ـــِــ ) می گیرد ؛ یعنی « اِ » و اگر حرف بعد از « تـــ » در فعل مضارع ضمه ( ــُـ ) باشد ، همزه ( أ ) ضمه ( ــُـ ) می گیرد ؛ یعنی « اُ » .
۳- در صیغه ی اول ( مفرد مذکز مخاطب ) حرکت ضمه ( ــُـ ) در آخرین حرف به سکون (مجزوم) ( ـــْـ ) تبدیل می شود و در بقیه ی صیغه ها حرف « نون » می افتد ( حذف می شود ) ، به غیر از « نون » صیغه جمع مؤنث مخاطب که نونش حذف نمی شود زیرا با صیغه ی مفرد مذکز مخاطب همانند می شود . برای یادگیری کامل به سال سوم راهنمایی مراجعه کن .
حالا نمونه ای از صرف فعل امر با معنی
مذکر مونث مذکر مونث
اِذْهَبْ = برو اِذْهَبـی = برو اُکْتُبْ = بنویس اُکْتُبی = بنویس
اِذْهَبا = بروید اِذْهَبا = بروید اُکْتُبا = بنویسید اُکْتُبا = بنویسید
اِذْهَبُوا = بروید اِذْهَبْنَ = بروید اُکْتُبوا = بنویسید اُکْتُبْنَ = بنویسید
فعل نهی : فعل نهی را از شش صیغه ی فعل مضارع مخاطب به شرح زیر می سازیم:
۱-حرف « لا » را به اول شش صیغه فعل مضارع می آوریم.
۲- نشانه ضمه « ــُـ » را که در پایان صیغه ی مفرد مذکر مخاطب است را به نشانه سکون (جزم) « ــْـ » تبدیل می کنیم.
۳-تمامی حروف « نون » را که در پایان بقیه ی صیغه ها است حذف می کنیم ، به غیر از « نون » در صیغه ی جمع مؤنث مخاطب ؛ (صیغه ی۱۲).
حالا نمونه ای از صرف فعل نهی با معنی
مذکر مونث مذکر مونث
لاتذْهَبْ = نرو لاتَذْهَبـی = نرو لاتَکْتُبْ = ننویس لاتَـکْتُبی = ننویس
لاتَذْهَبا = نروید لاتَذْهَبا = نروید لاتَکْتُبا = ننویسید لاتَکْتُبا = ننویسید
لاتَذْهَبُوا = نروید لاتَذْهَبْنَ = نروید لاتَکْتُبوا = ننویسید لاتَکْتُبْنَ = ننویسید
ب) اسم
در باره ی اسم مطالب زیر را آموخته ایم:
۱- اسم مفرد : اسم مفرد آن است که بر یک چیز یا یک شخص دلالت می کند ، مانند : رَجُلٌ = یک مرد ، کتابٌ = یک کتاب .
۲-اسم مثنی : اسم مثنی اسمی است که بر دو چیز یا دو شخص دلالت می کند و نشانه های مثنی عبارت اند از: (انِ ، ـَیْنِ ) مانند : قَلمانِ ، قَلمَیْنِ = دوقلم رَجُلانِ ، رَجُلَـیْنِ = دو مرد
۳- جمع مذکر سالم : اسمی است که بر بیش از دو نفر( مرد) دلالت می کند ، یعنی کلمه ای است که صفت برای انسان است و نشانه های جمع مذکر سالم عبارتند از : ( ونَ ، ـینَ )مانند : صالِحونَ ، صالِحینَ = مردان شایسته مُسلِمونَ ، مُسلمینَ = مسلمانان مرد
۴-جمع مؤنث سالم : اسمی است که بر بیش از دو نفر ( زن ) یا مو جودات دیگر دلالت کند و نشانه جمع مؤنث سالم عبارت است از : « ات » مانند : عالماتٌ = دانشمندان زن ، معلّماتٌ = معلمان زن ، فراشاتٌ = پروانه ها
نکته ی مهم : هنگام اضافه شدن « ات » به یک کلمه ی مونث ، تای گرد « ه » آن حذف می گردد .
۵-جمع مکسر : برای ساختن این جمع قاعده ی خاصی نداریم و بیشتر ( شنیداری ) است و در ساختن آن شکل مفرد کلمه عوض می شود ، در هم می شکند مانند :
علم = علوم ، أثر = آثار ، کتاب = کُتُب .
اعراب
اعراب در عربی عبارتند از : ۱) رفع ۲) نصب ۳) جر ۴) جزم
۱) علامت رفع معمولاً ) ــٌــــُـ ( می باشد ؛ مثل : رَجُلٌ ، اَلتـِّـلمیذُ
۲) علامت نصب معمولاً ( ــًــــَـ ) می باشد ؛ مثل : رَجُلاً ، اَلـرَّجُلَ
۳) علامت جر معمولاً (ــٍــــِـ ) می باشد ؛ مثل : رَجُلٍ ، اَلرَّجُلِ
۴) علامت جزم معمولاً ( ــْـ ) می باشد ؛ مثل : لا تَذْهَبْ
نکته مهم : به موارد زیر دقیقا توجه فرمایید.
۱) فاعل و مبتدا و خبر همیشه « مرفوع ( ــُـــٌــ) » هستند.
۲) مفعول همیشه « منصوب ( ــَـــًـ ) » است.
کَـــتَــبَ اَلـــطِّــفلُ الــدَّرسَ اَلْــعِلْمُ نافِـِعٌ
فاعل و مرفوع مفعول و منصوب مبتدا و مرفوع خبر و مرفوع
ضمایر انواع مختلفی دارند که مهم ترین آنها « ضمایر منفصل مرفوع » هستند ، که در شکل زیر نمایش داده شده اند.
( ضمایر منفصل مرفوع )
هُوَ او أنتَ تو
هِیَ او أنتِ تو
غایب هُما آن دو مخاطب أنتما شما
هُما آن دو أنتما شما
هُم آن ها أنتُم شما
هُنَّ آن ها أنتُنَّ شما
متکلم وحده أنَا من متکلم مع الغیر نََحْنُ ما
توجه : ضمایر « أنا » ( متکلم وحده ) و « نَحْنُ » ( متکلم مع الغیر ) هم برای مذکّر به کار می روند و هم برای مونث
« اسم اشاره »
اسم اشاره ، برای اشاره به دور یا نزدیک به کار می رود ، به جدول زیر نگاه کنید:
اشاره به نزدیک اشاره به دور
مفرد هذا هذِهِ ذلکَ تِلْکَ
مثنی هذانِ ، هذَینِ هاتانِ ، هاتینِ
جمع هؤلاءِ هؤلاءِ أُولئکَ أُولئکَ
ج) حرف
مهم ترین حروف در عربی « حروف جر » می باشند که وهفده حرف هم می باشد و این حروف اسم های بعد از خود را مجرور می کنند ، برخی از حروف جر ، عبارتند از : إلی ، عَلَی ، فی ، بـِـ ، مِنْ ، لـِ ، کَـ ، عَنْ ، مُنْذُ ، مُذْ ، رُبَّ ، حاشا ، تـَ ، وَ ، حَتّی ، عَلا ، خَلا و ….. مانند :
مِنَ الْبَیْتِ ، عَلَی الْمِنْضَدهِ ، إلی الْمَسجِدِ
وزن کلمات : معمولا کلمات عربی بر اساس سه حرف اصلی ( ف ، ع ، ل ) ساخته می شوند.
حرف اول = فاءُ الْفِعْل ، حرف دوم = عِینُ الْفِعْل ، حرف سوم = لامُ الْفِعْل
نکته : در وزن هر کلمه در عربی حتما باید سه حرف ( ف ، ع ، ل ) وجود داشته باشد.
چون یادگیری وزن کلمات نیاز به تمرین زیاد دارد ، بنابراین فقط با تمرین و تمرین فراوان می توان وزن کلمات را به درستی آموخت.
کلمات: صَدیق – مَحمود – طاهر – یَجْلِسوُنَ – جِدار – غَفُور – إحْسان
وزن کلمات : فُـعیل – مَـفْعُول – فاعِل – یَفْعـِلُونَ – فِـعال – فَعُول – إفـْعال
« انواع جمله»
جمله در زبان عربی بر دو نوع است : ۱) جمله ی اسمیه ، ۲) جمله فعلیه .
۱) جمله اسمیه : جمله ای است که معمولا با اسم آغاز می شود و دو رکن دارد :
مـــبـتدا + خـبــر
تعریف مبتدا : مبتدا اسمی است که غالبا در اول جمله ی اسمیه می آید و در باره ی آن خبری می دهیم.
تعریف خبر: خبرکلمه یا جمله ای است که معمولا بعد از مبتدا آمده و معنی مبتدا را کامل می کند، مانند :
اَلْعِـلْـمُ مُفـیدٌ . محمّدٌ تلمیذٌ .
مبتدا و مرفوع خبر و مرفوع مبتدا و مرفوع خبر و مرفوع
مبتدا و خبر هر دو مرفوع اند و علامت رفع غالبا ( ــُـــٌـ ) است.
۲) جمله ی فعلیه : جمله ای است که غالبا با فعل شروع می شود و دو یا سه رکن دارد ، مانند :
جاءَ علیٌّ قَـرَ أتْ الطّــالبهُ اَلْـقرآنَ .
فعل فاعل و مرفوع فعل فاعل و مرفوع مفعول به و منصوب
نکته مهم۱ : فاعل مرفوع است و علامت رفع غالبا ( ــُـــٌـ ) می باشد.
نکته مهم۲ : مفعولٌ به منصوب است و علامت نصب غالبا ( ــَـــًـ ) می باشد.