قواعد عربی ۴۲

قواعد درس ششم از کتاب اول دبیرستان

 ۱- تعریف ضمیر منفصل ( جدا ) : به ضمیری گفته می شود که به صورت مستقل و جداگانه در اول جمله می آید . مانند :  هُو ، هُما ، هُمْ ، هِیَ ، هُما ، هُـنَّ ، أنْتَ ، أنْتُما ، أنْتُم ، أنْتِ ، أنْتُما ، أنْتِنَّ ، اَنا ، نَحْنُ   و به این ضمیرهای منفصل  ، ضمیر منفصل مرفوعی  می گویند .

 ۲- تعریف ضمیر متصل ( وصل ) : به ضمیری گفته می شود که به صورت متصل وچسبیده به انواع کلمه ( اسم ، فعل ، حرف ) می آید . مانند :  ـهُ ، ـهُـما ، ـهُم ، ـها ، ـهُما ، ـهُنَّ ، ـکَ ، ـکُما ، ـکُم ، ـکِ ، ـکُما ، ـکُنَّ ، ـی ، ـنا   و به این ضمیرهای متصل  ، ضمیر متصل منصوبی و مجروری   می گویند .     مثال برای  ضمیر متصل در اسم و فعل و حرف

در اسم : کِتا بُـنا = کتابـمان    در فعل  : خَلَقَـنا  = آفرید ما را   در حرف : اِلیْـنا = به سوی ما

      مضاف الیه و محلاً مجرور                      مفعول به و محلاً منصوب                          محلاً مجرور

ضمیر های متصل به دو دسته تقسیم می شوند  :

۱ – ضمیر متصل فاعلی  ( مرفوعی ) ضمیر بارز

۲ – ضمیر متصل منصوبی و مجروری

   ضمیر متصل فاعلی  ( مرفوعی ) همان ضمیر هایی هستند که به فعل های ( ماضی ، مضارع ، امر ، نهی ، و غیره  متصل می شود و از آن پی به تعداد فاعل جمله می بریم . مثلاً  :

   در فعل ماضی : در« ذَهَبـا »  ( ـا )  ضمیر متصل فاعلی است ونشانگر دو نفر می باشد و در « ذَهَبوا » ( وا )  ضمیر متصل فاعلی است ونشانگر سه نفر می باشد و در دیگر افعال ( ـتا ، ـْنَ ، ـتَ ، ـتُما ، ـتُم ، ـتِ ، ـتُما ، ـتُنَّ ، ـتُ ، ـنا ) همگی ضمیر متصل فاعلی هستند و به این ضمیرهای متصل فاعلی ( ضمیر بارز ) هم می گویند .

    در فعل مضارع :  در« یَذْهَبـانِ »  ( ـا )  ضمیر متصل فاعلی است ونشانگر دو نفر می باشد و ( نون ) آن ، نون عوض رفع می باشد  و در « یَذْهَبونَ » ( واو )  ضمیر متصل فاعلی است ونشانگر سه نفر می باشد و ( نون ) آن ، نون عوض رفع می باشد  و در دیگر افعال (  انِ  ، ـْنَ  ،  انِ  ، ونَ ،  انِ ، ـْنَ ) همگی ضمیر متصل فاعلی هستند و به این ضمیرهای متصل فاعلی ( ضمیر بارز ) هم می گویند .

   در فعل امر : در« اِذْهَبـا »  ( ـا )  ضمیر متصل فاعلی است ونشانگر دو نفر می باشد و در « اِذْهَبوا »

وا )  ضمیر متصل فاعلی است ونشانگر سه نفر می باشد و در دیگر افعال ( ـی ، ـا ، ـْنَ ) همگی ضمیر متصل فاعلی هستند و به این ضمیرهای متصل فاعلی ( ضمیر بارز ) هم می گویند .

ضمیر مستتر (پنهان )

    تعریف ضمیر مستتر (پنهان ) : به  ضمیری گفته می شود که در بعضی از افعال ماضی و مضارع وامر ونهی و …. پنهان می شود واز سوال کردن فاعل آن پیدا می شود مانند :

    در فعل ماضی : شماره ی ۱  ( ذَهَبَ ) =  رفت   ….    چه کسی ؟  او  یعنی  ( هُوَ ) هم می تواند در فعل به صورت پنهان بیاید وهم می تواند به صورت اسم ظاهر بیاید و درشماره ی ۴  ( ذَهَبَتْ )  =  رفت   ….    چه کسی ؟  او  یعنی  ( هِیَ ) هم می تواند در فعل به صورت پنهان بیاید وهم می تواند به صورت اسم ظاهر بیاید.

    در فعل مضارع :   شماره ی ۱  ( یَذْهَبُ ) =  می رود   ….  چه کسی ؟  او  یعنی  ( هُوَ ) هم می تواند در فعل به صورت پنهان بیاید وهم می تواند به صورت اسم ظاهر بیاید و درشماره ی ۴  ( تَذْهَبُ )  می رود   ….  چه کسی ؟  او  یعنی  =  ( هِیَ ) هم می تواند در فعل به صورت پنهان بیاید وهم می تواند به صورت اسم ظاهر بیاید  .    درشماره ی ۷  ( تَذْهَبُ )  می روی ….  چه کسی ؟  تو  یعنی  =  ( اَنْتَ ) که می تواند در فعل فقط به صورت پنهان بیاید و درشماره ی ۱۳  ( اَذْهَبُ )  می روم ….  چه کسی ؟  من  یعنی  =  ( اَنا ) که می تواند در فعل ، فقط به صورت پنهان بیاید و درشماره ی ۱۴        ( نََذْهَبُ )  می رویم ….  چه کسی ؟  ما  یعنی  =  ( نَحْنُ ) که می تواند در فعل ، فقط به صورت پنهان بیاید

  در فعل امر : شماره ی ۱  (اِذْهَبْ ) =  برو   ….  چه کسی ؟ تو  یعنی  ( اَنْتَ ) که می تواند در فعل ، فقط به صورت پنهان بیاید .

 شاید کمتر عبارتی باشد که در آن « ضمیر » وجود نداشته باشد ، بنا براین باید آموختن ضمیر را جدی بگیریم.

ضمایر منفصل             ضمایر متصل

ضمایر

متصل مرفوعی

ضمایر

منفصل منصوبی

ضمایر متصل به اسم، فعل ، حرف ( ضمایرمنصوب ومجرور )

ضمایرمتصل به فعل ماضی

(متصل مرفوع)

ضمایر متصل به فعل مضارع و امر

(متصل مرفوع)

هُوَ

إیّاهُ

ـهُ

اسم ظاهر یا ضمیر مستتر

اسم ظاهر یا ضمیر مستتر

هما

ایاهما

ـهُما

ـا

ـا ( نِ )

هم

ایاهم

ـهُم

ـوا

ـو ( نَ )

هِیَ

ایاها

ـها

اسم ظاهر یا ضمیر مستتر

اسم ظاهر یا ضمیر مستتر

هما

ایاهما

ـهُما

ـا

ـا ( نِ )

هُنَّ

ایاهن

ـهُنَّ

ـْنَ

ـْنَ

أنتَ

إیّاکَ

ـک

ـتَ

ضمیر مستتر

أنتما

ایاکما

ـکُما

ـتُما

ـا ( نِ ) ـا

أنتم

إیّاکُم

ـکُم

ـتُم

ـو ( نَ ) ـوا

أنتِ

ایاک

ـک

ـتِ

یـ   ( نَ )

أنتما

ایاکما

ـکُما

ـتُما

ـا ( نِ ) ـا

أنتنّ

ایاکن

ـکُنَّ

ـتُنَّ

ـْنَ

أنَا

إیَّای

ـی

ـتُ

ضمیر مستتر

نَحنُ

ایانا

ـنا

ـنا

ضمیر مستتر

  با توجه به جدول صرف ضمایر و جدول صرف فعل های ماضی، مضارع و امر در این صفحه بعد ، به نکات زیر توجه کنید :

۱) ضمایر منفصل منصوب نیز دارای ۱۴ صیغه می باشند که امسال فقط چهار صیغه ، از آنها را می خوانیم.

۲) در صیغه ی اول فعل های ماضی و مضارع ضمیر « هُوَ » مستتر است.

۳) در صیغه ی چهارم فعل های ماضی و مضارع ضمیر « هِیَ» مستتر است.

۴) در صیغه ی هفتم فعل های مضارع و امر ضمیر « أنْتَ» مستتر است.

۵) در صیغه ی سیزدهم فعل مضارع ضمیر « أنا » مستتر است.

۶) در صیغه ی چهاردهم فعل مضارع ضمیر « نَحْنُ » مستتر است.

۷) اگر دقت کنید به طور کلی ضمایر متصل فاعلی در پایان فعل ماضی عبارت اند از : (  ـا ، وا ، ـْنَ ،  ـْتَ ، ـتُما ، ـتُم ، ـْتِ  ،  ـتُنَّ ، ـْتُ ، ـْنا )

۸) اگر دقت کنید به طور کلی ضمایر متصل فاعلی در پایان فعل های مضارع و امر عبارت اند از: ( ـا ،  وا ،  ـْنَ  ،  ی ) .

نکته ی مهم : هنگام اتصال فعل به ضمیر متصل « ی » حرف ( نونی )  میان آن دو آورده می شود ، که به این نون ، نون « وقایه » می گویند  مانند :  ضَرَبَ + ی = ضَرَ بَـنی  ، یَنْصُرُ + ی  =  یَنْصُرُنِی

گاهی این نون میان برخی حروف و ضمیر متصل ( ی ) نیز می آید مانند :

  مِن + ی =  مِنْنی =  مِنّی   ،   عَن + ی = عَنْنی   =   عنّی

مـــــــــاضـــــــــی

مــــــضــــــــــارع

امـــــــــــــــر

ذَهَبَ

یَذْهَبُ

ـــ

ذَهَبا

یَذْهَبانِ

ـــ

ذَهَبُوا

یَذْهَبُونَ

ـــ

ذَهَبَتْ

تَذْهَبُ

ـــ

ذَهَبتا

تَذْهَبانِ

ـــ

ذَهَبْنَ

یَذْهَبْنَ

ـــ

ذَهَبْتَ

تَذْهَبُ

اِذْهَبْ

ذَهَبتُما

تَذْهَبانِ

اِذْهَبا

ذَهَبتُم

تَذْهَبُونَ

اِذْهَبُوا

ذَهَبْتِ

تَذْهَبینَ

اِذْهَبی

ذَهَبتُما

تَذْهَبانِ

اَذْهَبا

ذَهَبتُنَّ

تَذْهَبْنَ

اِذْهَبْنَ

ذَهَبْتُ

أذْهَبُ

ـــ

ذَهَبْنا

نَذْهَبُ

ـــ

  ۱) در صیغه ی چهارم فعل ماضی حرف « ـتْ » ضمیر نیست ، بلکه علامت مؤنث است.

  ۲)  صیغه هایی که ضمایر بارز ( آشکار ) ندارند ، ضمایر شان مستتر است.

۳)  حرف نون در پایان صیغه های (۲ ، ۳ ،۵ ، ۸ ، ۹ و ۱۱ ) فعل مضارع ضمیر نیست، بلکه نون اعراب و نشانه حرف فعل مضارع است ( نون عوض رفع ) .

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *