قواعد درس هفتم از کتاب سوم ( تجربی ریاضی )
۱-منادای علم ( مفرد ) : مبنی بر ضم
۱-منادای علم ( مفرد ) : هنگامی است که بعد از حرف ندا یک اسم علم یا خاص ، مورد خطاب قرار گیرد ومنادی واقع شود واز نظر اعراب مبنی بر ضم ومحلاً منصوب است . مانند:
یا محمدُ ! اِذهَب الی المدرسهِ ، یا علیُ ! لا تلعَب بالکبریتِ ، یا فاطمهُ! اِشفعی ، یا قدسُ!
حرف ندا منادای علم مبنی بر ضم ومحلاً منصوب
یا مریمُ! هل ترجعینَ الانَ ، یا عقیلُ! ، یا سلمانُ! یا اللهُ! اغفر لنا ذنوبَنا .
۲-منادای مضاف : اسم معرب و منصوبی است که بعد از حرف ندا می آید و منادای واقع می شود و بعد از منادی ، مضاف ومضاف الیه می آید . مانند:
یا عَبْدَ اللهِ (عبد = منادای مضاف ) (مضاف الیه و مجرور )
حرف ندا منادای مضاف و منصوب
یا طلبَ العلمِ * یا روحَ اللهِ * یا صاحبَ الزمانِ * یا ربَّ العالمینَ * یا ربَّنا
یا ذا الجلالِ * یا ابا الفضلِ * یا ابا عبدِاللهِ * یا اُمّی انتِ حیاتی * یا ولدی * یا مؤمناتِ الوطنِ.
۳- منادای نکره مقصوده : در منادی نکره مقصوده بعد از حرف ندا اسم علم یا اسم خاص نمی آید ولی شخص یا چیز مشخصی را مورد خطاب قرار می دهد واز نظر اعراب مبنی بر ضم ومحلاً منصوب است وچون آن اسم نکره، مورد نظر و قصد ما است « مقصوده» می باشد بنابراین به این نوع منادی «منادای نکره مقصوده» می گویند . مانند:
یا طالبَهُ ! اُکتبی درسَکِ جیِّداً . یا اَرضُ ! اِبلعی ماءَکِ . یا رجلُ ! خُذ یدی . یا مومِنونَ ! ( مبنی برواو )
حرف ندا منادای نکره مقصوده مبنی بر ضم ومحلاً منصوب
۴-منادای شبه مضاف : نوع دیگری از منادای ، نکره بیان شده که اعرابش منصوب است و دارای تنوین نصب است. مانند :
یا بصیراً بالعبادِ * یا وجیهاً عندَ اللهِ * یا صادقاً لا یخلف * یا ساعیاً فی الخیرِ .
حرف ندا منادای شبه مضاف و منصوب
ممکن است که در تشخیص این منادای نکره با منادای نکره مقصوده که اعرابش مبنی بر ضم است دچار اشتباه شویم اما این منادای نکره اعرابش منصوب است و تنوین میگیرد معرب است و شرطی دارد : اینکه بعد از آن، معمولاً جار و مجرور قرار میگیرد و یا فعلی می آید که درباره آن اسم نکره توضیح می دهد به این صورت که در هنگام ترجمه بین آن فعل و اسم نکره در ترجمه از حرف «که» استفاده می شود . به نوعی جمله وصفیه است .
یا غنیاً لایفتقر: ای بی نیازی که فقیر نمی شود.نیارمند نمی شود
نکته مهم ۱: همانطور که دراعراب تقدیری عنوان شد هرگاه اسمی به ضمیر ( ی ) متکلم ختم شود اعراب تقدیری پیدا می کند اما باید دقت کنید که اسم مثنی و اسم جمع مذکر سالم اگر به به ضمیر ( ی ) متکلم ختم شود اعراب فرعی خود را دارد . مانند :
یا والدیَّ = که در اصل والدینِ + ی = والدی + ی یا والدیَّ
حرف ندا منادای مضاف و منصوب با یاء ظاهری فرعی
نکته مهم ۲: گاهی حرف ندا از اول منادی حذف می گردد اگر جمله، بامخاطب یا متکلم آغاز شده باشد اسم اول جمله اصولاً منادی است و حرف ندا از اول آن حذف می شود .مانند :
الهی ! هَب لی حکماً و الحِقنی بالصالحینَ . قدسُ ! یا مدینهَ الاحزانِ .
منادای مضاف و تقدیراً منصوب منادای علم مبنی بر ضم ومحلاً منصوب
ربِّی! هَب لی نِعَماً کثیرهً . رَبَّنا آتِنا فی الدنیا حَسنهً .
منادای مضاف و تقدیراً منصوب منادای مضاف و منصوب
نکته مهم ۳: اگر منادی مضاف به ضمیر «ی» باشد اعرابش تقدیری است منصوب تقدیراً
یا رَبِّی! یا قَومی! یا ولدی ! یا أبی ! یا أخی!
اما گاهی مضاف الیه یعنی ضمیر « ی» حذف می شود و به جای آن به مضاف کسره می‌دهد که این کسره علامت اعراب نیست و فقط به جای مضاف الیه محذوف قرار گرفته و همچنان منادی تقدیراً منصوب است.
یا رَبِّی= یا رَبِّ ! ای پروردگار من یا قومی= یا قومِ! ای قوم من
بنابراین هیچ منادایی مجرور نمی شود و اگر منادی کسره داشت حتماً منادای مضاف به «ی» است و تقدیراً منصوب می باشد.
نکته مهم ۴: حرف ندای« یا » فقط با اسم هایی بکار می رود که « ال» نداشته باشد بجز کلمه « الله» که گاهی « یا» از اول آن حذف می شود و به جای آن « میم» مشدّد در آخر الله قرار میگیرد و حرف ندا از اول الله حذف می شود.
یا اللهُ ـــــ اللّهُ + مَّ = اللّهُمَّ (اللهَ = منادای علم مبنی بر ضّم محلاًمنصوب)
نکته مهم ۵ : هرگاه اسم « ال» داری مورد منادا واقع شود بعد از « یا» برای مذکر أیُهّا و برای مؤنث أیُتَهّا که در آن صورت أیَّ و أیّهُ منادای نکره مقصوده مبنی بر ضّم ، محلاً منصوب می باشد و ها حرف تنبیه و اسم «ا ل» دار بعد از آن اگر جامد باشد عطف بیان و اگر مشتق باشد صفت گفته می شود.
یا ایُهّا الناسُ ! (یا = حرف ندا) (ایُهّا = منادای نکره مقصوده مبنی بر ضّم محلاً منصوب) (الناسُ = عطف بیان )
یا ایُّها المعلمُ ! (یا = حرف ندا) (ایُهّا = منادای نکره مقصوده مبنی بر ضّم محلاً منصوب) (المعلمُ = صفت و مرفوع و مشتق )
یا ایَّتُها النساءُ ! (ایَّهُ = منادای نکره مقصوده مبنی ضّم محلاً منصوب ) ( ها = حرف تنبیه) (النساءُ = عطف بیان )
یا ایَّتُها المسلماتُ ! (ایَّهُ = منادای نکره مقصوده مبنی ضّم محلاً منصوب ) ( ها = حرف تنبیه) ( المسلماتُ = صفت و مرفوع و مشتق)