چکیده :
تا وقتی که انسان اعتقادهایش را از منابع موثّق و معتبر، محکم نکرده و قدرت پاسخگویی به شبهات را نیافته است، نباید در این وادی وارد شود، به هر سخنی گوش فرا دهد و هر مطلبی را بخواند؛ چنان که خداوند متعال می فرماید: ” وَ قَدْ نَزَّلَ عَلَیْکُمْ فِی الْکِتابِ أَنْ إِذا سَمِعْتُمْ آیاتِ اللهِ یُکْفَرُ بِها وَ یُسْتَهْزَأُ بِها فَلا تَقْعُدُوا مَعَهُمْ حَتّی یَخُوضُوا فِی حَدِیث غَیْرِهِ إِنَّکُمْ إِذاً مِثْلُهُمْ… ”
متن مقاله :
برخی می گویند: انسان در هر سنّ و معلوماتی که باشد، بی هیچ قید و شرطی می تواند به هر سخنی گوش فرا دهد، هر مقاله و کتابی را مطالعه کند و نباید برایش در این جهت هیچ گونه مانعی ایجاد کرد.
اینان برای اثبات نظریه ی خود به این آیه تمسک کرده اند: ” الَّذِینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ “؛ (۱) بندگان خاص مرا بشارت ده، آنان که سخنان را می شنوند و از نیکوترین آنها پیروی می کنند.
در صورتی که آیه شریفه، در مورد اندیشه وران و صاحب نظرانی است که قدرت و توان تشخیص قول احسن را دارند، نه هرکسی، در هر سنّ و سطحی از معلومات می تواند این چنین باشد؛ چنان که در ادامه آیه شریفه می فرماید: ” أُولئِکَ الَّذِینَ هَداهُمُ اللهُ وَأُولئِکَ هُمْ أُولُوا اْلأَلْبابِ “؛ (۲) آنان کسانی اند که خدا هدایتشان کرده و آنان خردمندان و صاحبان مغز و عقلند. یعنی تنها کسانی هستند که می توانند به سخنان افراد و گروه ها و مذاهب و ادیان مختلف گوش فرا دهند و با نیروی وحی و عقل، بهترین ها را برگزینند.
بنابراین تا وقتی که انسان اعتقادهایش را از منابع موثّق و معتبر، محکم نکرده و قدرت پاسخگویی به شبهات را نیافته است، نباید در این وادی وارد شود، به هر سخنی گوش فرا دهد و هر مطلبی را بخواند؛ چنان که خداوند متعال می فرماید: ” وَ قَدْ نَزَّلَ عَلَیْکُمْ فِی الْکِتابِ أَنْ إِذا سَمِعْتُمْ آیاتِ اللهِ یُکْفَرُ بِها وَ یُسْتَهْزَأُ بِها فَلا تَقْعُدُوا مَعَهُمْ حَتّی یَخُوضُوا فِی حَدِیث غَیْرِهِ إِنَّکُمْ إِذاً مِثْلُهُمْ… “؛ (۳) خداوند در قرآن به شما دستور داده: هنگامی که می شونید افرادی در دین تشکیک می کنند و آیات خدا را استهزا می نمایند با آنان ننشینید تا از این کار صرف نظر کنند و به مسائل دیگر بپردازند وگرنه شما هم مثل آنان خواهید شد.
امام حسن(علیه السلام) می فرماید: أسلم القلوب ما طهر من الشبهات؛ (۴) سالم ترین قلب ها، آن است که از هر گونه شبهه ای پاک باشد.
نکته جالبی که از این حدیث استفاده می شود این است که: شبهه خواه ناخواه برای انسان رخ می دهد، ولی سلامت انسان در این است که با موفقّیت از شبهه ها عبور کرده و آنها را حلّ نماید.
پیش بینی و پیش گیری
انسان باید زمان شناس باشد، برای حال و آینده اش برنامه ریزی کند، نه این که بنشیند و هنگامی که با شبهات و هجوم بنیان کن تبلیغات مسموم روبرو شد، به فکر چاره جویی باشد، بلکه مانند واکسنی که برای پیشگیری امراض به کودکان تزریق می کنند، ما نیز باید با طرح مسائل و شبهات و جواب آنها، لا اقل عدّه ای را از آن شبهات و جوابشان آگاه کنیم، تا هنگام مواجهه با مخالفان خود را نباخته و توان جواب گویی داشته باشند. در برخی از روایات نیز به این مطلب اشاره شده است:
۱ امام صادق(علیه السلام) می فرماید: العالم بزمانه لا تهجم علیه اللوابس؛ (۵) کسی که زمان شناس است، شبهات بر او هجوم نخواهد آورد.
۲ رسول خدا(صلی الله علیه وآله) فرمود: ألا وإنّ أعقل الناس عبد عرف ربّه وأطاعه، وعرف عدوّه فعصاه؛ (۶) آگاه باشید، همانا عاقل ترین مردم کسی است که پروردگارش را شناخته، آن گاه از او اطاعت کند و دشمن خود را شناخته؛ آن گاه با او به مبارزه برخیزد.
۳ امام علی(علیه السلام) می فرماید: من عرف الأیّام لم یغفل عن الاستعداد؛ (۷) هر کس که روزگار خود را شناخته و زمان شناس باشد، از آمادگی غافل نخواهد بود.
۴ هم چنین آن حضرت فرمود: من جهل موضع قدمه زلّ؛ (۸) هر کس جای پای خود را نشناسد به لغزش گرفتار آید.
پی نوشت ها
۱- زمر ۳۹ آیات ۱۷ ۱۸٫
۲- همان.
۳- نساء آیه ۱۴۰٫
۴- تحف العقول، کلمات قصار امام مجتبیعلیه السلام، حدیث ۱۷٫
۵- الحیاه، ج ۱، ص ۹۶٫
۶- همان، ص ۱۳۲٫
۷- کافی، ج ۸، ص ۲۳٫
۸- [۱۲] الحیاه، ج ۱، ص ۱۴۲