اراک یکی از شهرهای ایران و مرکز استان مرکزی است. این شهر مرکز شهرستان اراک نیز است. اراک با جمعیتی برابر با ۴۳۸,۳۳۸ نفر (سرشماری سال ۱۳۸۵) قطب جمعیتی استان و پانزدهمین شهر پرجمعیت ایران به حساب می‌آید.
وجه تسمیه
اراک در گذشته سلطان‌آباد نام داشت. چون یکی از اهداف بنای شهر، ایجاد مرکزی نظامی وقلعه‌ای جنگی در بین بخشهای ، فراهان، دولاخور، کزاز، سربند، چرا و کاپله با چاپلق بوده‌است ،نخست نام شهر یا قلعه نوبنیاد «قلعه سلطان آبادٍ» بوده‌است که پس از چندی واژه «قلعه» حذف گردیده و فقط با نام سلطان آباد نامیده می‌شد. بمرور زمان «سلطان آباد عراق» به شهر عراق تبدیل گردیده تمام اسناد موجود تا سال ۱۳۱۷ خورشیدی که در دست است نام این شهر عراق بوده‌است. درسال ۱۳۱۷ هنگام بهره برداری راه آهن سراسری ایران و اتصال راه آهن شمال و جنوب بود که کلیه ایستگاههای راه آهن شمال تا جنوب را با نام شهرها و روستاهای کنار آنها نامگذاری نمودند، که از آن سال نام این شهر از عراق به اراک تبدیل شده است.
برای واژه «اراک» معانی گوناگونی ذکر گردیده‌است که تعدادی از آنها عبارت‌اند از: پایتخت، باغستان، نخلستان و شهرستان. بعضی کلمه «اراک» را برگرفته از ایراک که معرب آن کلمه عراق است، دانسته‌اند. زیرا در بازه‌های زمانی خاصی به اراک، عراق عجم نیز گفته شده که به واسطه تلفظ اکثر خارجی‌ها که عراق را ایراک تلفظ می‌کرده‌اند، کم کم بصورت اراک تغییر یافته است.
تاریخچه
شهر اراک از نظر تاریخی نسبت به سایر شهرهای استان از قدمت چندانی برخوردار نیست. زمان احداث شهر اراک به دوره قاجار و سلطنت فتحعلی شاه می‌رسد. در اوایل سلطنت قاجار در عراق عجم بعلت وسعت زیاد و جمعیت فراوان همواره ناامنی و اختلافات محلی بروز می‌کرد و این امر از لحاظ سیاسی و اقتصادی برای حکومت مرکزی بروز مشکل می‌کرد. در زمان فتحعلی شاه قشونی به نام عراق تشکیل گردید و یوسف خان گرجی از فتحعلی شاه تقاضا نمود که برای مرکز قشون عراق عجم قلعه‌ای نظامی احداث کند. به همین جهت تأسیس ساختمان اولیه شهر به‌صورت قلعه‌ای به نام سلطان آباد، شروع و در سال ۱۲۳۱ هجری(۱۸۰۸ میلادی) به پایان رسید.
شهر قدیم اراک دارای چهار دروازه بوده بازار کنونی اراک شبکه ارتباطی داخلی این دروازه‌ها بود و راه‌های اصلی و خارجی از این دروازه‌ها آغاز می‌شد.این دروازه‌ها عبارتند از:
دروازه شهرجرد در مشرق
دروازه رازان در شمال
دروازه حاج علینقی در غرب
دروازه قبله در جنوب
با عبور راه آهن از اراک و احداث خیابان و گذرگاه‌های جدید توسعه شهر در قسمت جنوب و جنوب غربی آغاز شد.براساس آمار کتاب ایرانشهر در سال ۱۳۲۰ ش ، جمعیت اراک ۵۱۰۰۰ نفر بود . از این تاریخ اراک نیز مانند سایر شهرهای کشور توسعه یافت . در سال‌های صلح و آرامش دیوارهای حفاظتی شهر برداشته شد و شهر اراک و نقشه منظم اولیه آن بی رویه رو به توسعه نهاد . موقعیت ترابری اراک مهمترین عامل توسعه شهر در سال‌های اخیر بوده‌است.
صنایع ومعادن
استان مرکزی از جمله استانهای صنعتی کشور محسوب می‌شود، وجود صنایع مادر در اراک این شهر را به یکی از قطبهای صنعتی کشور مبدل کرده‌است همچنین وجود کارخانه‌های چشمگیر و تولیدی شهرستان ساوه نیز خود گویای این مهم است. مهمترین کارخانه‌های صنعتی استان عبارتند از :
لاستیک سازی پارس (تایر پیروزی )
ماشین سازی
آلومینیوم سازی
کابل سازی
کمباین سازی
کارخانه هپکو(سازنده ماشین آلات راه سازی)
کارخانه‌های سازنده پروفیل و لوله‌های آبیاری آلومینیومی
کارخانه‌های آونگان (سازنده پایه فلزی انتقال نیرو)
کارخانه ادوات کشاورزی
کارخانه تولید نورد آلومینیوم
رنگ روناس
پالایشگاه
پتروشیمی
آذرآب
لجور ، لجورهیدرولیک و توسن سازان اراک
ناحیه صنعتی خیرآباد
شهرک صنعتی ناحیه دو ( ایبک آباد)
شهرک صنعتی ناحیه یک واقع در ضلع شرقی اراک
در استان مرکزی ۱۱۲ معدن محتلف وجود دارد که بیشترین آن مربوط به مصالح ساختمانی است، از مهمترین معادن استان مرکزی می‌توان از : سنگ آهن در شمس آباد اراک، معادن سرب ، روی ، منگنز ، بارتیتین ، سنگ تراورتن ، گچ و سنگ نمک را می‌توان یاد کرد . در اطراف شهر نیمور محلات معادن تراورتن بسیار زیاد است .
مشاهیر اراک
از مشاهیر و علمای دینی که در اراک تحصیل کردهاند یا در استان مرکزی متولد شده‌اند می‌توان به امام خمینی بنیانگذار نظام جمهوری اسلامی ایران ، آیت الله العظمی اراکی ، آیت الله آقا نورالدین حسینی ، ملا احمد نراقی، ملا مهدی نراقی اشاره کرد, همچنین تعدادی از ، مورخین ، سیاست‌مداران , فرهنگیان و هنرمندان و اندیشمندان اراک به این شرح می‌باشد:
میرزا حسن “آشتیانی”,
عباس اقبال “آشتیانی”,
میرزا تقی خان امیر کبیر,
ادیب الممالک,
احمد ارجمندی,
احمد پزشکی,
فخرالدین عراقی,
حاج ملا علی عراقی,
محمد خزائلی,
محمود حسابی,
ابراهیم دهگان,
علی اکبر سیاسی,
یوسف شکرائی,
قائم مقام فراهانی,
عبداله مستوفی,
فرید محسنی,
قوام الدوله,
محمد یوسف مجد زرین قلم عراقی,
میرزا حسین مدنی,
آقا داوود مکی,
آقا سید نورالدین حسینی,
آخوند ملامحمد واعظ,
میرزا محمد حسین فراهانی(وفا).
نقاط دیدنی
مجموعه تاریخی بازار اراک
بازار اراک یکی از بناهای نخستین شهر اراک است. بنای اولیه این بازار را حاکم وقت اراک (سپهدار اعظم) که نام مسجد و مدرسه‌ای در بازار نیز به نام وی می‌باشد در اوایل قرن ۱۳ گذاشت. با این همه بنای مجموعه بزرگ بازار اراک شامل حمام، مسجد، مدرسه، آب انبارها، گذرها و کاراوانسراها در زمان فتحعلی شاه قاجار و توسط یوسف خان گرجی در سال ۱۲۲۸ هجری قمری در بافت مرکزی سلطان آباد (نام قدیم اراک) بنیان گذاشته شد.
بنای تاریخی مدرسه سپهدار
این مدرسه علوم دینی یکی از بناهای موجود در مجموعه بازار اراک است.این مجموعه در دوره قاجار و همزمان با ساخت مجموعه بازار ساخته شد.افرادی همچون خمینی در این مدرسه تحصیل کردهاند.
بنای تاریخی حمام چهارفصل
این حمام که در دوره قاجار ساخته شده است دارای سه بخش مردانه ، زنانه و قسمت اقلیتهای مذهبی می‌باشد.نام آن به خاطر تابلوهای کاشی که در ارتباط با چهار فصل سال نقاشی شده و در چهار طرف سربینه حمام مردانه نصب بوده، می‌باشد.این حمام اکنون به موزه تبدیل شده است.
سایر نقاط دیدنی
شهر زیرزمینی ذلف آباد
بنای تاریخی پیر مرادآباد
روستای ساروق انجدان
امامزاده شاهزاده حسین
مرقد شاهزاده محمد عابد
آتشکده برزوی راهگرد
بنای تاریخی کاروانسرای اراک
امامزاده ابراهیم (اراک)
امامزاده حوا خاتون
امامزاده هفتاد و دوتن ساروق
امامزاده اهل ابن علی. واقع در ۴۵ کیلو متری اراک
منزل حاج سامان طلعتی
منزل اعیانی خاکباز
پل دو آب اراک
برج شیشه اراک
قلعه حاج وکیل
ارگ حکومتی اراک
صنایع دستی
قالی در اراک به گفته سیسیل ادوارز زمانی از اهمیت و اعتبار و فراوانی برخوردار بود و رقیب قالی کرمان بود.از دیگر صنایع دستی اراک می‌توان به گیوه دست دوز اشاره کرد.
سوغات
باسلوق
کشمش سبز
صابون محلی
شیره انگور
فتیر