خانواده، جوان و ازدواج

اولیاء، مربیان و مبلغان، رسالتى سخت و سنگین درباره اراده و اقدام جوانان نسبت به ازدواج دارند، زیرا تأثیر مثبت یا منفى این انتخاب و اقدام، گاه بیش از پنجاه سال به طور پیدا و دهها و صدها سال به طور پنهان و ناپیدا احساس مى‏شود.
مجموعه فعالیت‏هاى فکرى – فرهنگى و اجتماعى که اطرافیان نسل جوان باید به طور جدى در پى انجام آن باشند، عبارت است از:

۱٫ توجیه «اهمیّت شناخت» و ارائه «راههاى شناخت»

نوجوانان و جوانان ایران‏زمین از ویژگى‏هاى والایى بهره‏مندند که از آن میان، عدالت‏محورى، دانش‏دوستى و حق گرایى است. هرگاه مسئولان، والدین و دیگر دست‏اندرکاران امور جوانان، در جاى خود وظایف خویش را انجام دهند و به ارائه حقایق و بایسته‏ها و شایسته‏ها بپردازند، بى شک نسل جوان ما با جان و دل مى‏پذیرد و هرگز «سرعت» را برتر از «دقت» و یا «احساس» را حاکم بر «عقل و منطق» نمى‏نماید.
گام نخست وظایف اطرافیان ارائه دلایلى محکم و متین درباره ارزش مطالعه، شناخت، تحقیق و بررسى درست و دقیق درباره شریک زندگى آینده است، که این امر بسیار مهم، بنیان یک زندگى بالنده و پاینده خواهد بود. بى‏آنکه «بیراهه‏ها» جایگزین «راهها» گردد و آسیب‏هایى همچون وسواس، افراط، یک‏سونگرى و یا توقعات خیالى و رؤیایى جایگزین حقایق و واقعیات روز گردند و یا غفلت، احساس و هوس بر عقل و اندیشه ما تسلط یابند که در این مسیر حساس، یک لحظه غفلت، یک عمر پشیمانى به دنبال خواهد داشت:

نقش و نگار هوس، موج سراب است و بس
چند بر آب روان، صنعت روغن برید؟!(۱)

هر یک از ما با هر قدرت عقلى و وسعت علمى به هر حال «یک نفر» هستیم و صاحب عقل و خردى محدود. مشورت یعنى پیوند عقل‏هاى دیگران با عقل خود، راههاى تیره و تار را روشن و مسیرهاى دور و دراز را نزدیک مى‏سازد؛ همان گونه که خلبان با گفتگو با برج مراقبت بهترین گزینه را درمى‏یابد و به سلامت به مقصد مى‏رسد و مى‏رساند.
در این میان یافتن «مشاور»، حساسیّت بسیارى دارد تا ضرر و زیان آن بیش از سود نشود.
«دیانت» یا خداترسى و خدامحورى، «درایت» یا آگاهى و هوشیارى در زندگى، «حرّیت» یا آزادى و آزادگى در ارائه نظرات بى‏هیچ ترس و مصلحت‏اندیشى، «دلسوزى و حفظ امانت» نسبت به سخنان مطرح شده، همه و همه جوان را در شناخت همسر آینده مدد مى‏رساند. البته کمال و جمال این مشورت آن است که تصمیم نهایى و سخن آخرین از سوى جوان مطرح شود؛ بى‏آنکه شتابى در تصمیم یا کندى در اراده و تصویب صورت گیرد.

ب) بهره‏مندى از واسطه یا معرّف
ناگفته پیداست هرگاه هدف معرّف تنها «پیوند» باشد، خطرات و ضایعات این شیوه بیش از حسنات و برکات آن است، اما اگر «پیوندى حکیمانه و آگاهانه» با توجه به جوانب مختلف افراد و خانواده‏ها صورت گیرد، «نیّت» و «عمل» هر دو خیر و خوب خواهد بود، بى‏آنکه «نیّت» خیر باشد و «عمل» شرّ.

ج) تحقیق و بررسى تمام‏عیار
در راه تحقیق باید جزئیات را بررسى کرد و داده‏هاى مختلفى به دست آورد، سپس هر یک را کنار هم چید و درباره آنها تفکر و مشورت کرد تا جزئیات امور، انسان را به کلیات و نتیجه نهایى برساند. «بررسى احوال و صفات اقوام ونزدیکان فرد» راهى است مطمئن که ما را به طور نسبى به تصمیمى معقول هدایت مى‏کند. همان گونه که امام على (ع) به برادر خود عقیل این شیوه را پیشنهاد کرد و پس از تحقیق عقیل «فاطمه کلابیه» یعنى امّ‏البنین انتخاب گردید.این معیار، راهنما و راهگشاى خوبى در امر تحقیق است، زیرا شاخ و برگ‏ها از ریشه‏ها تغذیه مى‏شوند و صفات و روحیات فرزندان همانند پدران و مادران و اجداد مى‏گردد. از این‏رو پیشوایان دین گاه امر به ازدواج با گروهى خاص مى‏کردند و دلیل آن را عفت مردان‏شان بیان مى‏نمودند.در این راه، «تحقیق از دوستان نزدیک فرد»، «معلمان و مدیران» و حتّى «دشمنان» شخص در چینش یکایک اطلاعات و نتیجه‏گیرى نهایى مفید و مؤثر و گاه حیاتى است.

د) فرستادن پیک
فرستادن نماینده، پیک یا سفیرى که آشنا با معیارهاى ما باشد وبا کمک تجربه، عقل و اندیشه و خیرخواهى و حفظ امانت، نظر خود را منتقل نماید. گامى مهم در «دیانت» یا خداترسى‏و خدامحورى، «درایت»یا آگاهى و هوشیارى در زندگى‏«حرّیت» یا آزادى و آزادگى‏ در ارائه نظرات بى‏هیچ ترس‏و مصلحت‏اندیشى‏«دلسوزى و حفظ امانت»نسبت به سخنان مطرح شده‏ همه و همه جوان رادر شناخت همسر آینده‏ مدد مى‏رساند. شناخت ما محسوب مى‏شود، بى‏آنکه دخالتى مستقیم در ارائه نظر نهایى داشته باشد.

ه) نوشتن نامه، ضبط صدا در نوار و یا بیان معیارها در فلیم
نوشتار و گفتار صادقانه، محترمانه و همسو با معیارهاى اخلاقى گامى مؤثر در نزدیک کردن تصمیم نهایى است و علاوه بر به کارگیرى «احساس و عاطفه»، «عقل و اندیشه» انسان را تقویت مى‏نماید، همان گونه که دیدن «عکس» در شناخت ظاهرى مؤثر است. به شرط آنکه تنها به افزایش شناخت و دستیابى به تصمیم نهایى کمک کند، و هیچ گونه فریب، حیله ویا زیان اخلاقى در آن دیده نشود.

و) گفتگوى مستقیم

تا فرد سخن نگفته باشد
عیب و هنرش نهفته باشد

شیوه‏هاى پیشین شناخت، در جاى خود مفید و حتّى ضرورى است امّا گفتگوى رو در رو، همراه با دیدن سیماى هم و شنیدن سخنان، آرا و ایده‏هاى معمولى یا مهم همدیگر، نشان دهنده بسیارى از معیارهاى مورد توجه در زندگى مشترک است. چنانکه امیر مؤمنان على (ع) فرمود:
«ما اَضمَراحدٌ شیئاً اِلا ظَهَر فى فلتات لسانه و صفحات وجهه؛(۲)
الگو، مدل یا راهنماى عملى‏چیزى است که در اثر«کمال گرایى» انسان‏مفهوم مى‏یابد و آدمى رااز درون به گرایش نسبت به‏صفات عالى و ارزشى و گریز ازصفات زشت و زیانبخش فردى‏و اجتماعى هدایت مى‏کند.انسان هر چه را در دل و درونش پنهان سازد، از لغزش‏هاى زبان و حالت‏هاى چهره‏اش نمایان مى‏شود!» این ویژگى روانى با مذاکرات دقیق و زیرکانه و یا با فاصله زمانى بین جلسات به خوبى خود را نشان مى‏دهد، بخصوص اگر یک سؤال با عبارات مختلف چندین بار مطرح شود، با شگردهاى خاصى، تفاوت یا تناقض پاسخ‏ها آشکار مى‏گردد.
البته گاهى در انجام این گفتگو موانعى همچون مخالفت برخى پدران یا مادارن مشاهده مى‏شود، که در این هنگام بیان آثار سازنده این شیوه و حفظ حریم اخلاقى و یا شرعى مى‏تواند گفتگویى همراه با آرامش درون و احساس پاک، به دور از اضطراب و تعصبات بى‏جا پدید آورد.«موضوع سخن» طرفین بنا بر میزان اهداف مادى یا آرمان‏هاى الهى گزینش مى‏شود، امّا تشریح خط مشى زندگى آینده، بیان صادقانه صفات روحى و اخلاقى، توضیح خواسته‏ها و انتظارات طرفین از یکدیگر و ارائه شیوه‏هاى رفت و آمدهاى فامیلى و دید و بازدیدهاى اجتماعى، بسیارى از تنش‏ها و اختلافات سلیقه‏اى و رفتارى را کاهش یا تعدیل مى‏سازد.(۳)
ناگفته پیداست که در هفته‏ها و ماههاى آغازین زندگى مشترک گاه و بى‏گاه اختلاف نظرها و اصطکاک‏هایى بین عروس با داماد یا خانواده او و یا بین داماد و خانواده عروس رخ مى‏دهد که طبیعى و قابل پیش‏بینى است. نکته پایانى این فراز را به موضوع «نگاه طرفین به همدیگر» اختصاص مى‏دهیم. نخست آنکه، «دیدن» مقدمه «پسندیدن» است و گاه راهى که نگاه انسان مى‏پیماید، دهها مشورت، واسطه و گفتگوى مستقیم نخواهد پیمود که:

با صد زبان چگونه شود یک زبان طرف‏
گفتار لب، به چشم سخنگو نمى‏رسد(۴)

اما میزان و معیار این نگاه به صورت، گیسوان و دست‏ها آن هم به طور معقول و در حد معمول، آن است که «هیچ لذّت و کامجویى در آن وجود نداشته باشد(۵) و در حقیقت نگاه، گام پایانى جهت تحقق ازدواج باشد نه جنبه مقایسه‏اى و …»

۲٫ شناخت، امر دفعى و آنى یا پدیده‏اى تدریجى و پویا؟
آشنا شدن با «واقعیات»، بسیارى از دل‏مشغولى‏ها و دغه‏غه‏هاى انسان را کاهش مى‏دهد. یکى از این واقعیّات آن است که بدانیم انسان‏ها موجوداتى لایه لایه و پیچیده هستند و شناخت هر یک هرگز به صورت آنى یا دفعى و مقطعى نیست، بلکه پدیده‏اى پویا است که در گذر زمان شکلى کامل و جامع مى‏یابد، از این‏رو بسیارى از نگاههاى منفى یا گمان‏هاى نادرست در اثر آشنایى بیشتر دگرگون مى‏شوند و برخى از بى‏علاقگى‏هاى آغاز، به عشق و محبّت بسیار مى‏انجامد. «توجه» به راههاى شناخت که در بخش پیشین بدان‏ها اشاره کردیم، کارى بایسته و شایسته است امّا «توقع» شناختى تمام‏عیار و جامع، غیر معقول و حتّى غیر ممکن است.

۳٫ مراحل شناخت یکدیگر
اطرافیان جوان باید مراحل شناخت طرفین را در سه مرحله توضیح دهند تا هر یک به دور از احساسات زودگذر و یا هیجانات آغازین زندگى، منتظر شناخت بیشتر و آرامش عمیق‏تر و بهترى باشند.این مراحل، شناخت قبل از ازدواج (که در بخش اوّل بدان اشاره کردیم)، شناخت در ایّام پر خاطره و شیرین نامزدى و به تعبیر صحیح‏تر دوران عقد و شناخت پس از ازدواج با تشکیل زندگى است که هر مرحله مکمّل مرحله قبلى خواهد بود، زیرا در گذر ایّام، سن‏شان بیشتر، تجربیات او افزون‏تر و حالت «کمال عقل» در وى بهتر مى‏شود و با فروکش کردن شعله احساسات، حکمت و درایت فرد افزایش مى‏یابد.

۴٫ ارائه الگوهاى موفق و متعالى
خانواده‏هاى فهیم با ارائه الگوهاى ارزشمند چشم‏اندازهاى ارزنده‏اى از زوج موفق در مقابل چشمان جوانان خویش مى‏گشایند تا روزمرّگى و سطحى نگرى یا عوام گونگى گریبان عزیزان آنان را نگیرد و خوشى‏هاى عادى و هادى زندگى، آینده‏نگرى و کمال یابى را از آنان نرباید.الگو، مدل یا راهنماى عملى چیزى است که در اثر «کمال گرایى» انسان مفهوم مى‏یابد و آدمى را از درون به گرایش نسبت به صفات عالى و ارزشى و گریز از صفات زشت و زیانبخش فردى و اجتماعى هدایت مى‏کند تا پس از چندى «همانندسازى»، استعدادهاى را کد را روان، اندیشه‏هاى شایان را تنظیم و پر توان و زندگى زوج را همراه با تعالى روح و روان و کمال و تکامل گرداند و این رخدادى خجسته و مبارک است که امتیاز زندگى والا و بالا محسوب مى‏شود و انسان را به این باور مى‏رساند که:

هزار آیینه حیرت در قفس کرده است طاووست‏
جهانى چشم گشاید تو گر یک بال بگشایى(۶)

۵٫ تقویت فرهنگ ساده‏زیستى
تقویت «فرهنگ ساده‏زیستى» در اندیشه نسل جوان – به دور از هر گونه شعار، عوام‏فریبى و یا نفاق فکرى و عملى – تشکیل خانواده را سهل و آسان مى‏نماید و زنجیرهاى بردگى و بندگى «تجمل‏گرایى»، «تفاخر» و «خودبرتربینى» را مى‏گشاید.
گاه پدران و مادران با فراموش کردن روزهاى آغازین زندگى خویش و تهیدستى و تنگدستى ایام جوانى، انتظارات و توقعات کمرشکنى از جوانان امروز دارند، غافل از اینکه دل سپردن به این افتخارات موهوم، سیل بنیان کنى خواهد شد که خانواده‏هاى بسیارى را به پرتگاه فساد و فتنه مى‏کشاند و عاقبتى جز بى‏عاقبتى نخواهد داشت!

۶٫ طبیعى دانستن تفاوت‏هاى اخلاقى و فرهنگى
زوج‏هاى جوان باید از اطرافیان خود بیاموزند که وجود تفاوت‏هاى فکرى، اخلاقى و فرهنگى میان همسران، امرى طبیعى است، مهم، دستیابى به شیوه برخورد با این تفاوت‏ها یا تعارض‏هاى خانوادگى و اجتماعى است.
مطالعه و آموزش، مشورت و ایجاد بینش همراه با درایت و کوشش طرفین، این راه به ظاهر سخت و سنگلاخ را سهل و آسان مى‏سازد. به ویژه آنکه این اصطکاک حاصل دو منطقه جغرافیایى خاص، با آداب و رسومى ویژه باشد که در گذر زمان قابل حل خواهد بود.

۷٫ جدّى گرفتن دوره‏هاى آموزش قبل از ازدواج
حضور جدّى و فراگیر در دوره‏هاى آموزش پیش از ازدواج، کمبود دانش و تجربه زوج را جبران مى‏کند و بسیارى از خامى‏ها، شتابزدگى‏ها و یا تصمیم‏هاى آنى و لحظه‏اى را کاهش مى‏دهد.
افزون بر این، علاقه شورانگیز به فراگیرى شیوه‏ها و اصول همسردارى، زندگى شیرین و دلنشین و اصول برخوردهاى خانوادگى و اجتماعى، هر یک از عروس و داماد را به دانستن و فهمیدن تشویق مى‏کند و مطالعه آثار ارزشمند و راهگشا، سهمى بسزار در این عرصه خواهد داشت.

۸٫ ارائه شیوه‏هاى حل مشکلات زندگى‏
مقتضیات سن نسل نو اقتضا مى‏کند که با کمترین لغزش و لرزش، بن‏بستى سخت مقابل خود احساس کنند و ناامید و مأیوس شوند. پدران، مادران، مربیان و مبلّغان باید
به گونه‏اى شیوا و زیبا، راههاى برون‏رفت و گریز از چنین بن‏بست‏هایى را با بیان شیوه‏هاى حل مشکلات مطرح سازند تا پس از چندى آنان بى‏نیاز از دیگران، خود روشى معقول و منطقى بیابند و پیش از آنکه «رخدادها» به «بحران» تبدیل شود، از آنان رهایى پیدا کنند.

۹٫ عشق و علاقه همراه با درایت و دانش‏
به ‏اى طلایى براى فردا و فرداهاى زندگى مشترک، همراه با شادکامى و خوشبختى فراهم مى‏سازد.(۷)