نوجوانی یکی از مهم ترین و پر ارزش ترین دوران زندگی هر فرد محسوب می‌شود . بر اساس تعریف سازمان جهانی ، دوره نوجوانی به گروه سنی ۱۰ تا ۱۹ سالگی اطلاق می‌شود .
با توجه به این واقعیت که نوجوانان ، پدران و مادران فردا هستند ، پرداختن به مسایل بهداشتی آنها ( به خصوص بهداشت روان ) نه فقط برای خود آنها بلکه برای خانواده‌ها ، جامعه و نسل آینده سودمند است و در برنامه توسعه هر کشوری باید به مسایل آنها پرداخت .
آموزش‌های قبل از بلوغ
توجه خاص شود والدین و مربیان وظیفه دارند از یک تا دو سال پیش از بلوغ کامل نوجوان ، اقدامات زیر را انجام دهند :
• او را آماده کنند که به زودی و به تدریج تغییراتی را در جسم و روان خود احساس خواهد کرد .
• به طرق گوناگون او را مطمئن کنند که تغییرات ایجاد شده طبیعی است .
• از اینکه این تغییرات در او شروع شده ، به او تبریک بگویند و خاطرنشان کنند که دوره جدیدی در زندگی او آغاز شده است .
• به او یادآوری کنند که این تغییرات در جهت تکامل فردی و قدمی‌به سوی اجتماعی شدن اوست . به همین دلیل وظایف فردی و اجتماعی جدیدی برای او منظور شده است .
• خاطر نشان کنند که این تغییرات به یقین شروع می‌شود اما زمان دقیق و مشخصی ندارد . بنابراین اگر دیرتر از دیگران هم شروع شود ، امری طبیعی است .
• به او بگویند که تغییرات جسمانی همراه با تغییرات روانی خواهد بود . این تغییرات روانی در سه بعد هیجانی ، خلقی و رفتاری اتفاق می افتد . نکته مهم در دوره بلوغ برقراری ارتباط صحیح با نوجوان است . کودک دیروز شما با تغییراتی که در جسم و روانش روی می‌دهد ، پا به دوران بزرگسالی می نهد . او می خواهد هویت جدیدی را برای خودش به دست آورد ، طبیعی است که در برقراری رابطه با او مشکلاتی برای شما به وجود آید .
آداب گرم کردن روابط با نوجوانان
برای اینکه روابط شما و مربیان با فرزند نوجوان تان صمیمانه تر و گرم تر باشد ، لازم است که به نکات زیر توجه کنید .
۱ – پذیرش نوجوانان : گام اول برای ایجاد و تحکیم رابطه ای دوستانه و صمیمی‌با نوجوان این است که او را با همه کمی‌ها و کاستی‌هایش قبول داشته باشید . کاستی‌های رفتاری او را همچون نقاط قوت و توانایی‌هایش بپذیرید و به او به عنوان فردی که دارای استقلال ، سلیقه‌های خاص و عقاید قابل ارایه است ، نگاه کنید .
۲ – نوجوانان تان را درک کنید : درک و برداشت از زندگی و مسایل آن متفاوت از برداشتی است که نوجوان دارد . او زندگی را به ساده ترین وجه ممکن می نگرد ، به طوری که عقایدش برای شما پوچ و مسخره است . نسبت به عقایدش بی اهمیت نباشید . وی را تمسخر نکنید .
۳ – ارتباط را دو طرفه کنید : اگر برخورد با نوجوان حاکی از ارتباط یک طرفه ، معیوب و غیر قابل دوام باشد ، به سرکشی و عصیان نوجوان در برابر دستورات شما منجر می‌شود و به رابطه عاطفی و صمیمانه میان شما و او لطمه می زند . در این مواقع بهتر است در برخورد با نوجوان ، هر زمان که سخنی را گفتید ، از او نیز سخنی بشنوید و نظر او را نسبت به وظایف محوله اش جویا شوید .
۴ – از دادن پند و اندرز مستقیم خودداری کنید : خودتان الگویی برای آنها باشید تا با پیروی از رفتار و گفتار شما روش صحیح برخورد را فرا گیرند .
۵ – آزادی عمل به نوجوان تان بدهید : همچنان که به کودک نو پا اجازه می‌دهیم تا گاهی خود به تنهایی راه رفتن را امتحان کند و دفعاتی هم به زمین افتد ، باید به نوجوان هم اجازه داد که تا حدودی پیامد های رفتار هایش را تجربه کند و طعم برخی سختی‌ها را چشیده و برای زندگی مقاوم شود .
۶ – برای ارتباط با نوجوان وقت کافی بگذارید : نوجوانان نیازمند توجه هستند ، آنها می خواهند صحبت کنند ، اعتراض کنند و از هیجانات و اتفاقاتی که در مدرسه می افتد و یا از دوستان شان می‌شنوند ، حرف بزنند . هرچه زمان این ارتباط با شما به عنوان مادر ، پدر و یا مربی بیشتر باشد ، خرسندی آنها بیشتر شده و امکان ارتباط نادرست و غلط آنها کمتر خواهد شد .
۷ – توجه به تاثیر مشکلات اجتماعی : مشکلات اجتماعی تاثیرات ناخوشایندی بر نوجوانان دارد . مداخله نکردن شما والدین و مربیان در بهبود شرایط اجتماعی ، تاثیر تلاش‌هایتان را در خانه و مدرسه کم رنگ می‌کند .
۸ – انرژی سرشار نوجوانان نیاز به تخلیه دارد : نوجوان در این سنین دارای انرژی فراوان جسمانی است . تشویق نوجوانان به انجام ورزش‌های گوناگون ، شرکت در فعالیت‌های الگو سازی برای آنان و تحریک آنها بر همانند سازی با آن الگو ها موجب می‌شود تا آنها انرژی خود را به طریق منطقی تخلیه کنند .
۹ – آموزش مهارت در برقراری روابط اجتماعی : با شرکت دادن فرزند نوجوان تان در جمع دوستان و آشنایان مهارت روابط اجتماعی او را افزایش دهید . برای مثال ، با فرزند نوجوان خود به گردش‌های دو نفره بروید و در بسیاری از روابط اجتماعی مانند آشنا شدن با دیگران ، خرید کردن از مغازه ، پیدا کردن نشانی یک موسسه و درخواست انجام کاری از یک اداره با وی تمرین عملی کنید .
استقلال طلبی نوجوان
نوجوان می خواهد از قید و بند های دوران کودکی که او را به خانواده اش متصل کرده است ، جدا شود و الگو های جدیدی را جایگزین آنان کند . بنابراین حس استقلال طلبی خود را با مخالفت ، مقاومت کردن و لج بازی با والدین و مربیان نشان می‌دهد و این نیاز نوجوان برای شما مشکل آفرین می‌شود . برای برخورد با این رفتار نوجوان ، بهتر است همیشه با او طوری صحبت کنید که احساس نکند برایش تصمیم گیری می‌کنید . آزادی را به تدریج و متناسب با سنی که دارد ، به او بدهید و نظارت غیر مستقیم داشته باشید . اگر زمانی دریافتید که از آزادی که به او داده‌اید ، سوء استفاده کرده ، به او تذکر داده و او را متوجه اعمالش بکنید . بدانید که حذف آزادی برای مدتی کوتاه می‌تواند برایش آموزنده باشد .
۱۰ باور نادرست درباره بلوغ
هنوز عموم مردم تصورات و استنباط های نادرستی از بلوغ در ذهن خود دارند که نمونه‌هایی از این نوع پندار ها به این شرح است :
۱) به اعتقاد بیشتر مردم ، مرحله بلوغ ، دوره ای خطرناک از رشد طبیعی انسان است ، حال آنکه چنین نیست و باید این دوره از رشد را با صبر و حوصله پذیرفت .
۲) اعتقاد بر این است که در دوره بلوغ ، نوجوان دچار عصبانیت و پرخاشگری می‌شود و برای رفع آن باید خشونت به خرج داد تا خشم نوجوان در مقابل خشونت ، کنترل و کاهش یابد . در صورتی که والدین باید نوجوان خود را به عنوان یک دوست صمیمی‌بپذیرند و سعی کنند وی را یاری دهند که بر خشم و عصبانیت طبیعی خود در این دوره فایق آید .
۳) از زمان های پیش ، اعتقاد بر این بوده که به هنگام بلوغ ، شخصیت فرد عوض می‌شود اما این تصور ، اشتباه است و هیچ گاه شخصیت عوض نمی‌شود بلکه باید این دوره حساس از رشد را مرحله تکامل شخصیت دانست ، مرحله ای که در آن نوجوان در تلاش مداوم است تا به ثبات و هماهنگی شخصیت خود دست یابد .
۴) گفته می‌شود ، در مناطقی که دارای آب و هوای گرم هستند ، مرحله بلوغ زودتر آغاز می‌شود . در صورتی که بررسی‌های دقیق علمی ، صحت این گفته را به شکل قطعی تایید نمی‌کند . چگونگی تغذیه ، بهداشت فردی ، بهداشت روانی و مسایل ژنتیک در پیدایش و ظهور بلوغ موثرند ولی اینکه در مناطق گرمسیر افراد زود تر به استقبال بلوغ می‌روند ، نمی‌تواند قابل قبول باشد.
۵) اعتقاد گروهی بر این است که حرکت‌های ورزشی پر تحرک برای نوجوانان زیان‌آور است اما شواهد اندکی وجود دارد که صحت این امر را ثابت کند . باید توجه داشت نوجوانی که در حال رشد است ، همان گونه که به تغذیه و استراحت کافی نیاز دارد ، به ورزش نیز نیازمند است . ولی برای انتخاب نوع و چگونگی حرکات ورزشی باید وضعیت روانی و جسمانی نوجوان را در نظر گرفت . در این صورت است که نوجوان بدون نگرانی می‌تواند ورزش مورد علاقه خود را انتخاب کند .
۶) گروهی از مردم عقیده دارند که در هر زمان ، چگونگی بروز آثار و علایق بلوغ در نوجوانان متفاوت است ، اما این عقیده صحیح نیست . نکته مهم این است که نوجوان با توجه به مسایل تربیتی و طرز تفکر و نگرش ، همانند گذشتگان بوده و ظهور علایم بلوغ غیرقابل تغییر و در تمام اعصار یکسان است اما طریق بروز و ظهور علایم و نشانه‌های آن ، به ویژگی‌های سنتی و فرهنگی جامعه بستگی دارد .
۷) ظهور علایم جنسی در نوجوان دلیل بر آن نیست که او قدرت تولید مثل نیز یافته است . فرزند خود را با چنین تحلیل‌هایی به سمت ازدواج زودرس سوق ندهید . نباید تصور کرد که به محض مشاهده اولین تظاهرات جنسی ، نوجوان برای تولید مثل آمادگی دارد .
۸) برخی معتقدند که در هنگام بلوغ ، نوجوان برای ازدواج و تشکیل خانواده از لحاظ نیروی عقلانی و اعمال هوش ضعیف است ، در صورتی که آمادگی دارد اما باید توجه داشت که بلوغ روانی نیز در این امر اهمیت دارد . بسیاری از افراد از نظر نیروی جسمانی و جنسی دارای رشد لازم به منظور انجام وظایف زناشویی هستند ، اما از نظر عاطفی و روانی برای پذیرش مسوولیت‌های اجتماعی ، آمادگی کافی ندارند .
۹) تصور اشتباه دیگر این است که عده ای معتقدند نوجوانی که از نظر جسمانی سریع رشد می‌کند ، نسبت به هم سالان خود از اندامی قوی تر برخوردار است . پژوهش‌های علمی چنین ارتباطی را بی اساس می‌دانند .
۱۰) سال‌های نوجوانی که تقریبا با بلوغ آغاز می‌شود حساس ترین دوران زندگی به حساب می آید . دورانی که به دوران اضطراب و تنش معروف است و شخصیت پایه ریزی شده دوران کودک ، بهتر و آشکار تر شکل می‌گیرد و بروز می‌کند .
