خطبه ۸۲ – خطبه موسوم به «غرّاء» که از خطبه هاى اعجاب انگیز اوست

از خطبه هاى آن حضرت است

موسوم به «غرّاء» که از خطبه هاى اعجاب انگیز اوست

حمد خداى را که از همه چیز به قدرتش برتر، و به احسانش نزدیک است، بخشنده هر سود

و فضل، و برطرف کننده هر بلاى عظیم و شدت است. او را بر کَرَمهاى پى در پى،

و نعمت هاى فراوان و کاملش سپاس مى گویم، و به او ایمان مى آورم که اول است و ابتداکننده آفرینش،

و از او هدایت مى خواهم که نزدیک است و هدایت کننده، و از او کمک مى طلبم که غالب است و قوى،

و به او اعتماد مى نمایم که کفایت کننده است و یاور. و شهادت مى دهم که محمد صلّى اللّه علیه وآله

بنده و فرستاده اوست، که او را براى اجراى فرمانش، و ابلاغ حجّتش، و ترساندن عاصیان از عذابش فرستاد.

اى بندگان خدا، شما را به تقواى الهى سفارش مى کنم، خداوندى که براى شما مثلها زد، مدت زندگى شما

را معین فرمود، به شما لباس پوشاند، فراخى معیشت داد، شما را در محدوده شماره گرى اعمال

قرار داد، و جزاى کردارتان را آماده نموده، شما را براى نعمت هاى کامل و عطایاى فراوان

اختیار نموده، و با دلایل رسا از عذاب فردا بیم داده، شما را به شمار آورده، و مدت زندگى شما

را در قرارگاه امتحان و سراى عبرت معین نموده، در دنیا آزمایش مى شوید،

و بر اساس آن مورد محاسبه قرار مى گیرید، زیرا آبشخور دنیا ناصاف و کدر، چشمه اش گل آلود و لغزنده،

دیدگاهش زیبا و فریبنده، و آزمایشگاهش تباه کننده است. فریبنده اى زودگذر، و نورى غروب کننده،

و سایه اى از بین رونده، و تکیه گاهى رو به افتادن است. تا آن گاه که رمنده از آن به آن انس گیرد،

و متوحش از آن به آن مطمئن گردد، همچون اسب سرکش که پا بلند و به زمین کوبد سوارش را به خاک اندازد،

و او را به دامهایش صید کند، و به تیرهاى هلاک کننده اش بدوزد، و در پایان کار گردنش را به کمندهاى

مرگ ببندد، در حالى که او را به خوابگاه تنگ قبر، و بازگشتگاه ترسناک، و مشاهده

جایگاه ابدى، و درک جزاى عمل سوق دهد.

همین است برخورد دنیا با آیندگانى که جانشین گذشتگانند، مرگ از نابود کردنشان بازنمى ایستد،

و ماندگان از آلودگى دست برنمى دارند، از رویه گذشتگان پیروى مى نمایند، و این همه پى در پى از

دنیا مى روند تا نهایت پایان و عاقبت فنا و نیستى. تا آن گاه که رشته امور از هم بگسلد،

و روزگاران سپرى گردد، و بیرون آمدن مردگان از قبر نزدیک شود، خداوند همه را از میان گورها،

و آشیانه پرندگان، و لانه درندگان، و پرتگاههاى هلاک به در آورد، در حالى که به سوى امرش

شتابان، و به معرکه معادشان عجله کنان روان گردند، گروهى خاموش، و ایستادگانى صَف زده، دید خداوند

بر همه احاطه دارد، ندادهنده ندایش را به همه مى شنواند، لباس خاکسارى و ذلتِ تسلیم و

و خوارى بر آنان پوشانده مى شود، روزى است که چاره سازى در آن کارساز نیست، آرزو قطع شده،

دلها از ترس تهى و خاموش شده، صداها آهسته و مخفى گشته، عرق تا دهان رسیده،

و ترس از گناه عظیم شده، و گوشها از شنیدن فریاد رعدآساى منادى حق براى بیان حکم قاطع میان

حـق و باطل و رسـیدن به جزاى عمـل نیک و بد و کیفر و ثـواب به لـرزه درآمـده اسـت!

این جمعیت بندگانى هستند که به قدرت خلق شده، و بى اختیار در مدار پرورش حق قرار گرفته اند،

و با حضور فرشتگان دچار مرگ گشته، و در درون قبر گذاشته شده، و در معرض پوسیدگى آمده،

و تنها سر از قبر برآورده، و در برابر اعمالشان جزا داده مى شوند، و وضعشان با محاسبه حق روشن مى شود.

اینان در دنیا براى بیرون آمدن از گمراهى مهلت داده شدند، و به راه روشن هدایت گشتند، و فرصت در اختیارشان

قرارگرفت مانند فرصت دادن به شخصى که ناراضى را از خود راضى کند، پرده شبهات از برابر چشمشان برداشته شد،

در میدان مسابقه به سوى خیرات رها شدند، و مجال تفکر براى رسیدن به بهترین مراتب و اقتباس نور سعادت

در مدت حیات و محلّ آمد و شد فرصت به آنان عنایت شد. عجبا از این مثلهاى صحیح و راست،

و پندهاى شفادهنده، اگر با دلهاى پاک، و گوشهاى شنوا،

و آراء ثابت، و عقلهاى دوراندیش برخورد کند.

پس تقواى الهى پیشه کنید مانند تقواى کسى که شنید و خاشع شد، و گناه کرد و اعتراف نمود، و ترسید و به عمل

برخاست، حذرنمود و به سوى طاعت شتافت، یقین کرد ونیکى پیشه ساخت، عبرت به او عرضه شد و عبرت گرفت.

او راترساندند و اوترسید، ممنوع از گناه شد وپذیراى ممنوعیت گشت،دعوت حق را اجابت کرد و به حق دل داد،

از گناه برگشت و توبه نمود، به هادیان راه اقتدا کرد و به طریق ایشان رفت، حقیقت به او ارائه شد و او مشاهده کرد،

پس شتابان طالب حق شد، و با گریز از زشتى نجات یافت، ذخیره آخرت یافت، باطن را پاکیزه کرد،

قیامتش را آباد نمود، و زاد و توشه براى روز مرگ و راه پر خطر و وقت نیاز و محل

تهیدستى بر مرکب خود بار کرد، و براى جایگاه ابدى زاد و راحله پیش فرستاد.

پس اى بندگان خدا، در جهت هدفى که شما را براى آن آفریده تقوا پیشه کنید، و از او حذر کنید

نهایت حذرى که شما را از جانب خود برحذر داشته، و کسب استحقاق کنید براى تحقق وعده صادقانه

حق جهت آنچه در قیامت براى شما مهیا کرده، و براى حذر از هول روز معاد.

قسمتى از این خطبه است

در یادآورى برخى نعمتهاى حق

براى شما گوشها قرار داد تا آنچه به کار آید حفظ کنند، و چشمها مقرر فرمود تا از تاریکى ها بینا شوند،

هر عضو را شامل اعضا گردانید، و آن اعضا را در تألیف صورت و دوامشان در محل هاى

مناسب قرار داد، با بدنهایى که با ابزار سودمند برقرارند، و دلهایى که جوینده ارزاق خود هستند،

در حالى که انسانها در نعمت هاى بزرگ، و موجبات احسان، و موانع آفات تندرستى غرقند. مدت عمر

مقدّر را از شما پنهان داشت، و از آثار گذشتگان براى شما عبرتها به جاى گذاشت:

از بهره اى که از دنیا بردند، و از فراخى عمر که پیش از گلوگیر شدن مرگ نصیب آنان بود، ولى قبل از اینکه به

آرزوهایشان برسند مرگ به طرف آنان شتاب کرد، و گسستن ریسمان اجل آنان را از آرزوهایشان جدا نمود.

به وقت تندرستى زاد آخرت تهیه نکردند، و از ابتداى جوانى عبرت نگرفتند.

آیا آن که در عنفوان جوانى است جز خمیدگى و پیرى را انتظار مى کشد؟ و آن که در شادابى سلامت

است غیر از امراض گوناگون را توقع دارد؟ و کسى که فعلاً موجود است جز ساعت فنا را منتظر است؟

آن هم با نزدیک شدن جدایى از زندگى، و کوچ از این دنیا، و لرزه و اضطراب، و درد سوز دل،

و فروبردن آب دهان از غصه و رنج، و دیده به اطراف دوختن براى کمک خواستن از فرزندان و خویشان

و دوستان و همسران. آیا این همه نزدیکان قدرت دفع مرگ را از انسان دارند؟ آیا گریه کنندگان سودى مى دهند؟

در حالى که مرده خانواده در گورستان به گرو رفته، و در تنگناى قبر تنها مانده،

گزندگان پوست بندش را پاره پاره کرده، عوامل لاغرکننده نازکى و تازگى بدنش را کهنه نموده،

بادهاى سخت آثارش را از میان برداشته، و حوادث زمانه نشانه هاى او را به نابودى کشیده، بدنها پس

از تازگى تغییر کرده، و استخوانها پس از قوّت پوسیده، و جانها در گرو

بارهاى گناهان مانده، به اخبار غیبى پس از مرگ یقین پیدا کرده، آنجا از ارواح مردگان اضافه کردن عمل

صالح نخواهند، و خشنودى حق از خطاهایشان نطلبند. آیا شما زندگانْ فرزندان این مردم و پدران

و برادران و خویشان ایشان نیستید، که از رفتار آنان پیروى کرده، و به راه آنان مى روید،

و در جاده آنان قدم مى گذارید؟ پس دلها از به دست آوردن نصیب معنوى خود سخت است، و از طلب هدایت

و فلاح خود غافل است، و در غیر مسیر اصلى راه پیماست، گویا مقصود حق غیر ایشان است،

و انگار هدایت و نجاتشان در جمع آورى متاع دنیاست.

و بدانید که عبور شما از صراط است، آنجا که جایگاه لغزش قدمهاست، و محل هول

و ترس و انواع مخاطرات. پس اى بندگان خدا، تقواى الهى پیشه کنید، تقواى خردمندى که اندیشه و تفکر دلش

را مشغول کرده، و ترس از عذاب بدنش را به رنج افکنده، و عبادت شب کمترین خواب را هم از دیده اش گرفته،

و امید به رحمت حق او را در گرماى وسط روز تشنه نگاه داشته، و بى رغبتى به دنیا وى را از شهواتش منع کرده،

و ذکر الهى زبانش را به حرکت و شتاب واداشته، و وحشت را براى امن در قیامت مقدم داشته،

و از اندیشه هایى که او را از راه روشن حق بازدارد کناره گرفته، و براى رسیدن به راه مطلوب در میانه ترین راه

(که راه خداست) حرکت کرده، و عوامل کبر و غرور او را از راه حق بازنگردانده، و امور اشتباه انگیز بر او

پوشیده نمانده، به خوشحالىِ بشارت حق به بهشت و آسایش زندگى اخروى در آسوده ترین خوابگاه خود (که قبر

است) و ایمن ترین روزش (که قیامت است) دست یافته، از گذرگاه دنیا به طور پسندیده عبور نموده،

و توشه آخرت، باسعادت و خوشبختى پیش فرستاده، و محض ترس از مقام حق به سوى کردار پسندیده شتافته،

و در ایّام مهلت در دنیا به سوى طاعت سرعت کرده، و در جستجوى رضاى حق شوق نشان داده،

و به خاطر خوف خدا از گناه گریخته، و امروز به فکر فردا بوده، و هماره به آینده نگریسته است.

پس بهشت براى ثواب و پاداش به اندازه است، و دوزخ براى عذاب و گرفتارى بس است، و کافى است که خدا

انتقام گیرنده و یاور است، و همین بس که قرآن در قیامت احتجاج کننده و مخاصمه گر است.

من شما را به تقواى الهى سفارش مى کنم که شما را به سبب آنچه بیم داده جاى عذرى نگداشته، و حجت را با راه

روشنى که پیش پاى شما نهاده تمام کرده، و شما را از دشمنى برحذر داشته که پنهانى در سینه ها نفوذ مى کند،

ومخفیانه درگوشهاسخن مى گوید، پس انسان راگمراه کرده به تباهى مى کشد، و وعده مى دهد و در آرزوهامى افکند،

و گناهان بسیار زشت را آرایش داده، ومعاصى کبیره هلاکت بار را ناچیزجلوه مى دهد، تا به تدریج قرین

خود را بفریبد، و گروگانش را به قید طاعت خود درآورد، آنوقت آنچه را آراسته بود منکر گردد،

و آنچه را آسان جلوه داده بود بزرگ شمرد، و از آنچه ایمن نموده بود بترساند.

و از این خطبه است در چگونگى آفرینش انسان

یا این انسانى که خداوند او را در تاریکیهاى رحم، و غلاف پوشاننده بدین صورت ایجاد کرد:

نطفه ریخته شده، و خون بسته صورتبندى نشده، و جنین در رحم و طفل شیرخوار، و کودک و نوجوان.

آن گاه براى او قلبى حافظ، و زبانى گویا، و چشمى بینا قرار داد، تا بفهمد و پند گیرد،

و از گناه خوددارى نماید. ولى چون به حد کمال رسید، و قامتش آراسته شد،

به حال غرور و کبر از مدار حق گریخت، و بى باک و گمراه گشت، با دلْوِ هوا و هوس آب کشید،

براى رسیدن به دنیا کوشش بسیار کرد، در هر لذت و خوشى گام نهاد، هرچه به نظرش رسید عمل کرد، احتمال

اینکه به بلا وناکامى دچارشود نداد، واز هیچ گناهى پروانکرد، پس درغفلت وگمراهى عمرش را تمام کرد، ومدتى اندک

در گناهان خود به سر برد، در برابر نعمت هاى خدادادى سودى عاید خود ننمود، و به آنچه واجب بود اعتنا نکرد.

در اواخر طغیان و پیروى از هوا و خوشى لذت، ناگواریهاى مرگ او را گرفت،

پس حیرت زده و سرگردان، شب را تا روز نخوابید، آن هم با دردهاى شدید، و بیماریهاى گوناگون که

شدّتش در شب است، در حالى که برادرى غمخوار و پدرى مهربان، و همسرى که از بیتابى ناله مى زد، ودخترى که

از اضطراب به سینه مى کوبید در اطراف او بودند، و آن بیچاره در سکرات مرگ که او را به خود مشغول داشته،

و غم و غصه فراوان، و ناله جانسوز، و سختى جان کندن، و رفتن از دنیا با مشقت و رنج گرفتار بود!

سپس در حالت ناامیدى پیچیده به کفن ها مى شود، و بدون نشان دادن مقاومت به سوى قبر روانه اش مى کنند،

او را روى تخته تابوت انداخته، مانند شتر از سفر بازگشته وامانده و از حال رفته و رنجور و لاغر شده،

فرزندان و برادران جمع گشته او را با دوش تا خانه غربت مى برند، جایى که دیگر دیده

نخواهد شد. و چون مشایعت کنندگان و مصیبت زده ها برگردند، او را در قبر مى نشانند در حالى که

از ترس سئوال و لغزشِ در امتحان آهسته سخن مى گوید. بزرگترین بلا در آنجا افتادن

در آب جوشان، و وارد شدن به جهنّم، و هیجان آتش سوزان، و شدت فریاد آن است.

در عذاب حق سکونوآرامشى نیست تا او را استراحت دهد، و نه آسایشى تا بلا را برطرف کند، و نه طاقتى

تا مانع از درد شود، و نه مرگى تا وى را نجات بخشد، و نه چرتى وخواب اندکى که غصه اش را رفع کند،

بین مرگهاى مختلف و عذابهاى پى درپى گرفتار است. ما از این مصائب به خـدا پناه مى بریم.

بندگان خدا! کجایندآنانى که خدا به آنها عمرداد و برخوردار از نعمت شدند، و به آنان آموخته شد ودانستند،

و مهلت داده شدند ولى سرگرم و غافل ماندند، و در سلامتى بودند ولى فراموش کردند، فرصتى طولانى یافتند،

و به آنان احسان نیکو شد، و از عذاب ترسانده شدند، و وعده هاى بزرگ به آنان داده شد؟!

از گناهان تباه کننده، و از عیوبى که خدا را به خشم مى آورد دورى کنید. اى صاحبان بینایى

و شنوایى، و سلامتى و ثروت، آیا هیچ جاى فرار و خلاصى، یا تکیه گاه و پناهگاهى،

یا گریز و راه بازگشتى هست یا نه؟ پس به کدام راه منحرف مى شوید؟ و یا به کدام جانب مى برندتان؟

یا به چه چیز فریفته مى شوید؟ نصیب هر کدام شما از زمین به اندازه طول

و عرض قامت اوست، خوابگاهى که چهره بر خاکش مى گذارد. اى بندگان خدا، اکنون که ریسمان مرگ به

گردنتان نیفتاده، و روحتان در موقعیت به دست آوردن هدایت آزاد، و بدنها راحت، و میدان اجتماعْ

وسیع، و مهلت حیات و اراده و اختیار برقرار، و وقت توبه و بازگشت، و فرصت انجام کار در

در اختیار است، قبل از رسیدن تنگى وقت، و تنگناى قبر، و ترس از فنا، و مفارقت جان از بدن، و رسیدن پیک

مرگ که مورد توقع است، و پیش از دچار شدن به عذاب خداوند عزیز مقتدر فرصت را غنیمت دانید.

]در خبر است که وقتى امیرالمؤمنین علیه السلام این خطبه را خواند بدنها لرزید،

اشکها سرازیر شد، و دلها به اضطراب آمد. و بعضى از مردم این خطبه را خطبه غرّا نامند.[