فراشناخت (Metacognition)

فراشناخت (Metacognition) به بیان ساده یعنی تفکر درباره تفکر. رویکرد مدرن آموزش برپایه یادگیری فراشناختی است. برای این منظور لازم است که طرح درس ها، دربرگیرنده جنبه های زیر باشد:
۱- تشویق دانش آموزان به طرح پرسش هایی که در مواجهه با دروس جدید باید از خود بپرسند؛ مثلاً این چیست؟ چگونه کار می کند؟ به چه چیزی شبیه است؟
۲- تشویق دانش آموزان به تعیین و اتخاذ استراتژی اصلی شان در حل مسئله؛ به عنوان مثال، شکستن یک مسئله به مسائل کوچکتر
۳- تشویق دانش آموزان به استفاده از مفاهیمی مانند فرضیه و شواهد در روبرو شدن با پدیده های جدید
۴- فهم اینکه شواهد و روش استنتاج در علوم گوناگون، متفاوت است. به عنوان مثال در ریاضیات از اثبات منطقی استفاده می شود، در علوم از آزمون و مشاهده، در تاریخ و فلسفه از استدلال و … .
در رویکرد مدرن آموزشی، فرایند یادگیری دارای سه مرحله است:
۱- فعالیت های مقدماتی : در این مرحله از دانش آموزان سوال می شود تا دانش قبلی خود درباره موضوع را به خاطر آورند. این مانند پلی است که دانش قبلی را به دانش جدید، مرتبط می کند. آنگاه دانش جدید از طریق پرسش های کاوشگرانه، بیان می شود
۲- تمرین های یادگیری : در این مرحله دانش آموزان راهنمائی می شوند تا خود را مشغول به یافتن مفاهیم کلیدی، طرح پرسش، تحلیل علت- معلول، تحلیل مقایسه- تطبیقی، بیان مولفه های ساختاری، ارزش های فرهنگی، ساختاربندی، و ریشه های شواهد شوند و برای اینکار از اصول و فرمول های صحیح استفاده کنند. برای فهم عمیق تر، دانش آموزان تشویق می شوند تا به استنتاج دست زده و در مورد استنتاج های خود با یکدیگر بحث و حتی مناظره کنند و یا اینکه تفسیرهای خود از استنتاج هایشان را بنویسند
۳- فعالیت های تعقیبی: در این مرحله دانش آموزان باید استنتاج های خود را شرح دهند، و اینکه بر اساس چه روشی به این استنتاج ها رسیده اند. و اینکه استنتاج های آنها در بعدی وسیعتر چگونه توجیه پیدا می کند. دیگر دانش آموزان نیز باید در مورد ارزیابی گزارش استنتاج های هم کلاس های شان، نظرشان را بدهند
پیاده کردن طرح درس مبتنی بر فراشناخت، چالش معلمان در رویکرد مدرن آموزشی است. برای اجرای صحیح این طرح درس، دانش آموزان باید فعال باشند نه منفعل که این موضوع نیازمند تلاش های فراوانی هم از طرف معلمان و هم از طرف مدیران است. از این رو معلمان باید ویژگی های زیر را داشته باشند :
– به موفقیت همه دانش آموزان متعهد باشند
– برای ساختن یک محیط مناسب برای یادگیری در مدرسه، با دیگر معلمان همکاری داشته باشند
– با مفاهیم فراشناخت و روش های آن آشنا باشند
– طیفی از فعالیت های گوناگون را طراحی کنند
– عملکرد دانش آموزان را به صورت منظم مورد نظارت قرار دهند
– عملکرد آنها را مورد ارزیابی صحیح قرار دهند و با والدین آنها روابط متقابل و سازنده ای داشته باشند