قواعد درس ششم از کتاب دوم دبیرستان
۱- مضارع مرفوع : فعل مضارع در حالت عادی ( زمانی که حروف ناصبه و جازمه در اول آن نباشد ) مرفوع است و نشانه‌های رفع فعل مضارع عبارتند از :
۱- « ضمه » در پایان صیغه‌های مفرد: مانند : یذْهَبُ ، تَذْهَبُ ، أَذْهَبُ ، نَذْهَبُ
۲- « ثبوت نون اعراب » در بقیه‌ی صیغه‌ها ( به جز صیغه‌های جمع مؤنّث که مبنی هستند ): مانند : یذْهبانِ ، تَذْهبانِ ، یذْهَبُونَ ، تَذْهَبُونَ ، تَذْهَبینَ .
توجه : به نونی که در پایان برخی از صیغه‌های فعل مضارع می‌آید « نون اعراب » می‌گویند . وبه آن ( نون عوض رفع ) می گویند .
نکته‌ی مهم۱ : ۱- « ضمه » در پایان فعل مضارع ، علامت اصلی رفع است .
۲ – « ثبوت نون اعراب » در پایان ، فعل مضارع علامت فرعی رفع است .
یـنْـصُـرُ نـَذْهَــبُ یــأکُــلــانِ تَـــکْتُــبُــونَ
مضارع مرفوع مضارع مرفوع مضارع مرفوع مضارع مرفوع ، نشانه‌ی رفع
نشانه‌ی رفع«ضمه» نشانه‌ی رفع«ضمه» شانه‌ی رفع «ثبوت نون اعراب»
«ثبوت نون اعراب»
نتیجه : فعل مضارع در صیغه‌هایی که با « ضمه » مرفوع می‌شود ، دارای اعراب اصلی ظاهری و در صیغه‌هایی که نون اعراب دارد، دارای اعراب فرعی ظاهری است .
نکته‌ی مهم۲ : حرف نون در پایان دو صیغه‌ی مضارع ( جمع مونث غایب ، جمع مونث مخاطب ) نون اعراب نیست بلکه این نون ضمیر است و فعل مضارع فقط در این دو صیغه « مبنی بر سکون » است : مانند : یذْهَبْنَ : فعل مضارع، جمع مونث غایب ، مبنی بر سکون ، « نَ » : ضمیر فاعلی . تَذْهَبْنَ : فعل مضارع ، جمع مونث مخاطب ، مبنی بر سکون، « نَ » : ضمیرفاعلی
۲ – مضارع منصوب : هرگاه یکی از حروف ناصبه ( نصب دهنده ، اَنْ ، لَنْ ، کَی ، اِذَنْ ، حَتّی ، لِـ تعلیل ) در اول فعل مضارع بیایند ، فعل مضارع را منصوب می‌کند ، مانند :
تَأَمَّلْ قَبْلَ اَنْ تَـــبْـــدَاَ بالْعَمَلِ . ألْمُسلمونَ یحاوِلُونَ اَنْ یحَـقِّـقُوا أ هدافَهُم .
حرف ناصبه مضارع منصوب حرف ناصبه مضارع منصوب
همان‌طور که می‌بینید حرف « اَنْ » موجب تغییرات در اعراب فعل مضارع شده و آن را «منصوب» گردانیده است .
حروف ناصبه که فعل مضارع را منصوب می‌کنند ، عبارتند از:
حروف ناصبه | اَنْ | لَنْ | کَی ( لِکَی ) | اِذَن | حَتّی | لِـ |
معنی حروف | که | هرگز | تااینکه | در این صورت | تا، تا این که | برای ، برای اینکه |
نکته‌ی مهم۳ : در فعل مضارع منصوب ، نشانه‌های نصب عبارتند از :
۱- « فتحه » : در پایان صیغه‌های مفرد: مانند : اَنْ یذْهَبَ ، اَنْ تَذْهَبَ ، اَنْ أَذْهَبَ ، اَنْ نَذْهَبَ
۲- « حذف نون اعراب » : در پایان بقیه‌ی صیغه‌ها : مانند: اَنْ یذْهَبا ، اَنْ تَذْهَبا ، اَنْ یذْهَبُوا ، اَنْ تَذْهَبُوا ، اَنْ تَذْهَبِی .
نکته‌ی مهم۴ : ۱- « فتحه » در پایان فعل مضارع ، علامت اصلی نصب است .
۲- « حذف نون اعراب » در پایان فعل مضارع ، علامت فرعی نصب است .
لَـــنْ یــــأکُـــــلَ کَـــــی تَــــذْهَــــــبَ
حرف ناصبه مضارع منصوب حرف ناصبه مضارع منصوب نشانه‌ی
نشانه‌ی نصب « فتحه » نصب « فتحه »
حَتّی تَــــنْــــصُـــرا اَنْ تَـــــأکُــــلُــــوا
حرف ناصبه مضارع منصوب نشانه‌ی نصب حرف ناصبه مضارع منصوب نشانه‌ی نصب
« حذف نون اعراب » «حذف نون اعراب»
نتیجه : فعل مضارع منصوب در صیغه‌هایی که با « فتحه» منصوب می‌شود ، دارای اعراب « اصلی ظاهری» و در صیغه‌هایی که « حذف نون اعراب » علامت نصب است ، دارای اعراب « فرعی ظاهری » می‌باشد .
توجه : صیغه‌ی جمع مونث ،مبنی است و « حرف نون » هرگز از آخر آن حذف نمی‌شود ،زیرا این نون ، نون اعراب نیست ، بلکه نون ضمیر فاعلی (ضمیر بارز ) است .