قواعد عربی ۴۹

نکته‌ی مهم : با آمدن یکی از افعال ناقصه (  کانَ  ) بر سر جمله‌ی اسمیه ، دو نوع تغییر ایجاد شده است : ‌  اول : خبر کان  ( لطیف ) منصوب ــَــًـ  گردیده است .  دوم :  معنی جمله از زمان « حال » به گذشته تبدیل شده است .

نکته‌ی مهم ۱: ‌افعال ناقصه ، افعالی هستند که در ابتدای جملات اسمیه می‌آیند و مبتدا  را در حالت رفعی ــُــٌـ  باقی گذاشته و خبر را منصوب ــَــًـ می‌کنند. ( رافع مبتدا و ناصب در خبر هستند ) . مانند  :

      کــــــــــانَ     اَلـــــَّرجــــــلُ  حَـــــلیــــــماً     ( مرد صبور  و بردبار بود )

     فعل ناقصه      اسم کان و مرفوع     خبر کان و منصوب

« کانَ  :  بود »  از افعال ناقصه است که چون بر سر مبتدا و خبر بیاید :

 ۱- مبتدا به عنوان اسم افعال ناقصه « مرفوع ــُــٌـ » می‌ماند . ۲- خبر به عنوان خبر افعال ناقصه «منصوب ــَــًـ » می‌شود .

    نکته‌ی مهم ۲ : اسم‌های افعال ناقصه از جهت احکام و اعراب (آمدن بعد از فعل) شباهت به «فاعل» دارند ، زیرا فاعل بعد از فعل می‌آید و «مرفوع» است و اسم افعال ناقصه هم بعد از فعل ناقص می‌آید و « مرفوع » است . مانند  :

جــاءَ حـــمیـــدٌ   .             صـــارَ     حـــمـــیـــدٌ     عـــاقِــــلاً . ( حمید عاقل شد )

 فعل      فاعل و مرفوع          از افعال ناقصه     اسم «صار» و مرفوع   خبر «صار» منصوب

مهم‌ترین فعل‌های ناقصه‌ای که مانند « کانَ » عمل می‌کنند ، عبارتند از:

صــــارَ : شد  ،   لَیــسَ : نیست  ،  اَصْبَحَ : گردید ، شد  ، مادامَ :  مادامی که ، تا وقتی که

   نکته‌ی مهم ۳ : همان طور که در نکته دوم بیان شد  ، رابطه‌ی افعال ناقصه با اسم خود دقیقاً مانند رابطه‌ی فعل و فاعل است: اسم افعال ناقصه مانند فاعل به سه صورت می‌آید :

اسم افعال ناقصه عبارتند از :

 ۱-  اسم ظاهر  :    لَیــسَ      اَلْــمُســلِمُ      کــاذِبــاً  .

                          فعل ناقصه   اسم لَیس و مرفوع    خبر لَیس و منصوب

۲- ضمیر بارز :      کُـــنْــــتَ                     تِــلـمــیـذاً     نَـــشیطاً .

                    فعل ناقصه  و تَ اسم کان محلاً مرفوع        خبر کان و منصوب

۳- ضمیر مستتر :  کُــــــنْ                   صــــادِقــــــاً             فِی الْـقَـولِ

       فعل ناقصه  اسم کان انتَ مستتر محلاً مرفوع     خبر کان و منصوب

نکته‌ی مهم ۴ : خبر افعال ناقصه ، مانند خبر در جملات اسمیه بر سه نوع است :

انواع خبر افعال ناقصه

۱-  خبر مفرد :   کـانَ     اَلْمُســافِرُ   جــالِساً    خبر کان مفرد و منصوب

۲-  خبر جمله :   کانَ  اَلْـمُسافِرُ  یـذْهَـبُ  اِلی الْموقِفِ . خبر کان جمله فعلیه و  محلاً منصوب

 ۳- شبه جمله :  کانَ  اَلْـمُسافِرُ  فِی السَّیارهِ . خبر کان  شبه جمله  ( جارومجرور ) و  محلاً منصوب

نکته‌ی مهم ۵ :  خبر افعال ناقصه در صورتی که شبه ‌جمله  ( جار و مجرور )  باشد ، گاهی بر « اسم » مقدم می‌شود :      ‌لَیــسَ        فِــی الْـــبــیــتِ          رجــــلٌ

                                                                 خبر مقدم لَیس محلاً منصوب     اسم لَیس و مرفوع

نکته‌ی مهم ۶ : افعال ناقصه از جهت جنس و عدد با اسم خود مطابقت می‌کنند . ( مانند مبتدا و خبر )

                  مذکر                                                  مونث

            صارَ علی مؤمناً .                              صارَتْ فاطمهُ مَوْمِنَهً.

           لَیسَ تلمیذُ کاذباً.                                لَیسَتْ تلمیذهُ کاذبهً .

       یکوُنُ التِّلمیذانِ ناجِحَینِ .                       تَکوُنُ التِّلمیذَتانِ ناجِحَتَنْنِ .

        یکُوُنَ التَّلامیذُ ناجِحینَ .                        تَکُونُ التِّلمیذاتُ ناجحاتٍ .