قواعد درس چهارم از کتاب دوم دبیرستان انسانی
در پنج دسته از اسم ها ، اعراب ظاهری فرعی است :
« اسم های مثنی ، جمع مذکر سالم ، جمع مؤنث سالم ، اسماء خمسه ، غیر منصرف »
علامت های اعراب فرعی
رفع | نصب | جر | |
مثنی | « ـا» جاءَ المعلمانِ | « ی» رأیتُ الْمعلِّمیْنِ | « ی» سَلَّمْتُ عَلَی الْمُعلِّمَیْنِ |
جمع مذکر سالم | « و» جاءَ المعلمونَ | « ی» رأیتُ المعلمینْ | « ی» سلمتُ علی المعلمین |
جمع مؤنث سالم | « اصلی» جاءَتْ الْمعلماتُ | « ـِـ » رأیتُ المعلماتِ | « اصلی» سَلَّمتُ عَلی المعلماتِ |
اسماء خمسه | « و» جاءَ اخُوک | « ا » رَأیْتُ أخاکَ | « ی» سَلَّمْتُ عَلی أخیکَ |
غیر منصرف | « اصلی» جاءتْ فاطمهُ | « اصلی» رأیتُ فاطمهَ | « ـَـ » سَلَّمْتُ عَلی فاطمهَ |
اَسماء خمسه :
اسماء خمسه ( اسم های پنج گانه ) عبارتند از : أب ( پدر ) ، أخ ( برادر ) ، ذو ( صاحب ) فو ( دهان ) ، حَم ( خویشاوندان شوهر )
اسماء خمسه درصورتی اعراب فرعی دارند که : ۱- مضاف باشند .۲- مضاف الیه آن ضمیر یاء نباشد . ( درصورت دوم اعراب تقدیری است )
اسم غیر منصرف : ( مَـمنوعٌ مِنَ الصَّـرفِ )
اسم های معربی که قابلیت تنوین گیری ندارند ودرحالت مجروری به جای کسره ( ــِـ ) فتحه ــَــ می گیرند ، غیرمنصرف هستند . مانند : سافَرْتُ إلی مشهدَ مشهد : اسم غیرمنصرف است وتنوین ندارد و نیز درحالت جر ، فتحه گرفته است .
مهمترین اسم های غیر منصرف عبارتند از:
۱- علم مؤنث ( اسم اشخاص مونث ) : فاطمه ، مریم ، زینب ، الهام
۲- علَم غیر عربی ( اسم عجمی ) : یوسف ، ابراهیم ، اسماعیل ، فرعون
۳ – نام شهرها وکشورها : طهران ، ایران ، اصفهان ، مکه ، بغداد
۴- صفت بروزن اَفـْعَل : أجمل ، احمد ، اکبر
۵- جمع های مکسر بر وزن مَـفاعِل و مَـفاعـیل : مساجد ، مکاتب ، مفاتیح ، مصابیح
نکته ی مهم : اسم های غیر منصرف درصورت گرفتن الف ولام ( الـ ) و یا مضاف واقع شدن ، می توانند حرکت کسره ( ــِـ ) را بپذیرند. مانند :
فـِی الْـمَساجـدِ مُصلَّونَ کثیـرونَ . فـِی مَساجـدِ الْـمدینهِ مَکْتَباتٌ قیمهٌ .
اسم غیر منصرف با ( الـ ) اسم غیر منصرف در حال مضاف