ویروس، قطعه‌ای از نوکلئیک اسید است که درون پوششی از پروتئین قرار دارد. با توجه به این تعریف، ویروس از دو بخش تشکیل شده است: اسیدنوکلئیک و پوشش پروتئینی.
<span “=”” style=”box-sizing: border-box; margin: 0px; padding: 0px;”>ویژگی‌های عمومی:
ویروس‌ها، از باکتری‌ها بسیار کوچک‌ترند.
مثال: اگر ۱۰۰ ویروس آنفلوآنزا در کنار یکدیگر قرار بگیرند، طول آنها برابر طول یک باکتری می‌شود.
(اندازه یک ویروس آنفلوآنزا، ۰۱/۰ طول یک باکتری است)
* طول یک باکتری حدوداً ۲ میکرون است، می‌توان نتیجه گرفت که اندازه یک ویروس آنفلوآنزا برابر با ۰۲/۰ میکرون است.
بیش‌تر ویروس‌ها فقط با میکروسکوپ الکترونی قابل مشاهده‌اند. ویروس‌ها همگی برای تولید مثل وارد سلول‌ها می‌شوند و با آلوده کردن سلول میزبان و استفاده از امکانات آن، تولید مثل می‌کنند.
توجه کنید که:
۱- ویروس برای تولید مثل، حتماً باید وارد یک سلول زنده شود.
۲- ویروس‌ها در خارج از سلول‌های زنده، موجوداتی غیرفعال هستند.
۳- ویروس‌ها را «انگل اجباری درون سلولی» می‌نامند.
منظور از آلوده کردن، وارد شدن ویروس یا ماده ژنتیک آن، به درون سلول است.
زیست شناسان بنا به دلایل زیر، ویروس‌ها را زنده نمی‌شمارند:
۱- ویروس‌ها رشد نمی‌کنند: قادر به ماده سازی و بزرگ شدن و یا تغییر ابعاد خود نمی‌باشند.
۲- هومئوستازی ندارند: یعنی نمی‌توانند شرایط محیط داخلی پیکر خود را ثابت نگه دارند.
۳- متابولیسم درون آنها رخ نمی‌دهد.
اهمیت ویروس‌ها، در ایجاد بیماری در بسیاری از جانداران و تأثیر مهمی است که بر دنیای زنده بر جای می‌گذارند.
جمع‌بندی:
با توجه به مطالب فوق می‌توان گفت که:
۱- با توجه به ساختار ویروس که فقط از پوشش پروتئینی و اسید نوکلئیک ساخته شده است، ویروس‌ها سایر اجزای سلول از جمله غشاء‌سیتوپلاسمی، سیتوپلاسم و اندامک‌های سیتوپلاسمی را ندارند. تکثیر ویروس‌ها نیز توسط خود ویروس صورت نمی‌گیرد، بلکه توسط سلول میزبان صورت می‌گیرد.
۲- چون ویروس‌ها فاقد اندامک‌های سیتوپلاسمی هستند، لذا آنزیم درون آنها وجود ندارند و هیچ واکنشی درون آنها صورت نمی‌گیرد. به عنوان مثال قادر به، همانندسازی، رونویسی و ترجمه نمی‌باشند.
ویژگی‌های عمومی:
پروکاریوت هستند. هسته سازمان یافته ندارند، مواد وراثتی آنها درون سیتوپلاسم و در ناحیه‌ای به نام ناحیه‌ی نوکلئوئیدی قرار دارد.
بیش‌تر آنها در حدود ۱ میکرومتر قطر دارند. به طور متوسط اندازه آنها یک دهم سلول‌های یوکاریوتی است. از ویروس‌ها بزرگ‌تر هستند.
تک سلولی هستند.
<span “=”” dir=”rtl” style=”box-sizing: border-box; margin: 0px; padding: 0px;”> نکته: بعضی از باکتری به هم می‌چسبند و ساختار‌های رشته مانندی را پدید می‌آورند. اما پرسلولی محسوب نمی‌شوند، چون برخلاف جانداران پر سلولی واقعی بین سیتوپلاسم آنها ارتباط مستقیم وجود ندارد.
کروموزوم باکتری از DNA حلقوی تشکیل شده است. باکتری‌ها دارای یک کروموزوم حلقوی هستند. دریوکاریوت‌ها DNA خطی بوده و پروتئین‌هایی به نام هیستون به آن متصل است، اما در باکتری‌ها به DNA ، پروتئین متصل نمی‌شود.
یادآوری: برخی از باکتری‌ها علاوه بر کروموزوم اصلی دارای یک DNA حلقوی کوچک به نام پلازمید هستند که آن را کروموزوم کمکی نیز می‌نامند.
باکتری‌ها با روش تقسیم دوتایی تولید مثل می‌کنند. در این روش بسیار ساده، چرخه سلولی و مراحل تقسیم میتوز و میوز صورت نمی‌گیرد.
باکتری‌ها فاقد اندامک‌های غشادار هستند به عبارت دیگر میتوکندری، شبکه آندوپلاسمی، دستگاه گلژی، لیزوزوم، واکوئل و کلروپلاست ندارند.
توجه: برای بخاطر سپردن می‌گویند باکتری‌ها «مشگل» ندارند. (م: میتوکندری، ش: شبکه آندوپلاسمی، گ: دستگاه گلژی، ل: لیزوزوم)
تاژک: تاژک باکتری از یک تار پروتئینی تشکیل شده است که با حرکات خود باکتری را به جلو می‌راند.
مقایسه:
تاژک یوکاریوت‌ها مثل تاژک تاژکداران و تاژک آنتروزوئید خزه و سرخس دارای ساختار میکروتوبولی هستند، در حالی که تاژک باکتری‌ها ساختار میکروتوبولی نداشته و از یک تار پروتئینی تشکیل شده است.