چطور خلاصه‌نویسی کنیم؟

به‌طور کلّی خلاصه‌‌نویسی و یادداشت‌‌برداری به چهار دلیل پیشنهاد می‌شود: اوّل این که هنگام مطالعه و دقیق‌خوانی از اصول مهم به شمار می‌آید و در عمیق‌تر کردن یادگیری مؤثر است. دوم حجم و زمان مرور کم‌تر شده و امکان مرورهای چندین باره را به شکلی سریع فراهم می‌‌کند و سوم اگر به شیوه‌ای صحیح انجام گیرد، به هنگام مرور بهتر و مؤثر از خود مطلب مفید واقع می‌‌شود و چهارم این امکان را فراهم می‌کند که تمام مطالب و مباحث مرتبط با یک موضوع را که در کتاب درسی، جزوه، کتاب کمک آموزشی و هر منبع دیگری پراکنده باشد را در یک جا جمع‌‌آوری کرده و از پراکنده‌خوانی جلوگیری نمود.
ابزار کار

خلاصه‌نویسی علاوه بر ابزارهای رایجی که هنگام مطالعه دارید، تنها یک ابزار مجزا لازم دارد و آن هم دفترچه‌ی یادداشت می‌باشد. از خلاصه‌‌نویسی در برگه‌های پراکنده و بدون صحافی خودداری نمایید؛ چرا که با گذر زمان حجم یادداشت‌ها افزایش خواهد یافت و ترتیب آن‌ها به‌هم خواهد خورد که یافتن و مرتّب نمودن آن‌ها، زمان و انرژی زیادی می‌طلبد و کاری خسته کننده است. می‌توانید از یک سر رسید قدیمی یا دفترچه‌ی یادداشت با اندازه‌ی مناسب برای این منظور استفاده کنید.
روش‌های مختلف

آن‌چه که ما با عنوان کلّی خلاصه‌‌نویسی از آن یاد می‌کنیم، شامل فنون مختلف یادداشت‌‌برداری، حاشیه‌نویسی، خط‌کشی زیر جملات، دسته‌بندی و علامت‌گذاری می‌شود که در ادامه به توضیح در مورد آن‌ها کدام خواهیم پرداخت.

به‌طور کلّی خلاصه‌‌نویسی و یادداشت‌‌برداری به چهار دلیل پیشنهاد می‌شود: اوّل این‌که هنگام مطالعه و دقیق‌خوانی از اصول مهم به‌شمار می‌آید و در عمیق‌تر کردن یادگیری مؤثر است. دوم حجم و زمان مرور کم‌تر شده و امکان مرورهای چندین باره را به شکلی سریع فراهم می‌‌کند و سوم اگر به شیوه‌ای صحیح انجام گیرد، به هنگام مرور بهتر و مؤثّر از خود مطلب مفید واقع می‌‌شود و چهارم این امکان را فراهم می‌کند که تمام مطالب و مباحث مرتبط با یک موضوع که در کتاب درسی، جزوه، کتاب کمک آموزشی و هر منبع دیگری پراکنده باشد را در یک جا جمع‌‌آوری کرده و از پراکنده‌خوانی جلوگیری شود.
علامت‌گذاری و خط کشی زیر جملات

بهترین فن مطالعه، درگیر شدن با مطلب یا به اصلاح مطالعه‌ی فعّال می‌باشد. علامت‌گذاری سریع‌ترین روش برای مطالعه‌ی فعّال بوده و البته نکات مهم را نیز مشخّص می‌کند. زمانی که مطلبی را مطالعه می‌کنید، جایی که برایتان سؤال باقی می‌‌ماند و مطلب را کامل متوجّه نمی‌‌شوید، از علامت سؤال (؟) استفاده نمائید و کنار آن مطلب علامت بزنید. هرجا احساس نمودید منطقه‌ی سؤال‌خیز بوده و به نکته‌ی خطرناکی اشاره شده است، علامت خطر (!) و جایی که به یک کلمه یا عبارت کلیدی برخوردید، دور آن خط بکشید، پاراگراف‌های مهم را با علامت ضربدر (*) مشخّص کنید. به‌طور کلّی هنگام مطالعه استفاده از علامت‌گذاری سرآغاز خوبی برای مطالعه‌ی دقیق و فعّال می‌باشد. فراموش نکنید که این کار را با مداد انجام دهید چرا که ممکن است با پیشروی در مطالعه‌تان متوجّه شوید علامت قبلی اشتباه بوده و نیاز به تغییر داشته باشد. دقّت داشته باشید که شلوغ کاری نکنید و در استفاده از علامت‌‌ها و انتخاب جملاتی که خط‌کشی می‌‌شوند، زیاده‌‌روی نکنید؛ چرا که در مطالعه‌های آتی حوصله‌‌تان سر می‌رود.
حاشیه‌نویسی

هر مطلبی که نوشته می‌‌شود، با هدف انتقال یک سری مطالب جدید و مهم به مخاطب می‌‌باشد و برای این‌که این انتقال به نحوی مطلوب و ماندگار صورت پذیرد، شرح و بسط و مثال و داستان‌هایی به آن مطلب جدید و اصلی اضافه می‌شود. به عنوان مثال ساختار یک پاراگراف برای توضیح یک جمله‌ی کلیدی است که به‌طور معمول اوّلین یا آخرین جمله‌ی آن پاراگراف را تشکیل می‌دهد. دومین قدم در راه خلاصه‌‌نویسی این است که کلیدی‌ترین جمله‌ی هر پاراگراف را استخراج کرده به زبان خودتان در حاشیه‌ی کتاب یا جزوه یادداشت کنید. در پایان هر پاراگراف از خودتان بپرسید این پاراگراف قصد داشت چه مطلبی را به من بیاموزد و آن را در یک جمله و با زبان خودتان، نه کتابی بیان کرده و یادداشت نمایید. به علاوه می‌توانید سؤال، انتقاد و یا هر مطلب دیگری را که مربوط به همان موضوع باشد و در جای دیگری خوانده‌اید را حاشیه‌نویسی کنید. این فرآیند به تمرکز فکر، دقّت، حفظ و یادگیری بهتر کمک می‌کند.

یادداشت‌برداری

اصلی‌‌ترین نوع خلاصه‌‌نویسی، یادداشت‌‌برداری می‌‌باشد که عبارت است از برداشت کلیدی‌‌ترین مفاهیم هر مطلب و ثبت آن در دفترچه‌ای جداگانه به شیوه‌ای خاص که در مرورهای آتی کارایی داشته باشد.
دو ویژگی مهم

هر برگه‌ی یادداشت‌‌برداری شده، باید دارای دو ویژگی مهم باشد. اوّل این‌که باید خلاصه و کلیدی باشد. یعنی آن‌چه که یادداشت می‌کنید، باید حجمی بسیار کم‌تر از آن‌چه که در متن اصلی موجود است، داشته باشد. عدّه‌ای هر خطّ متن را مهم تلقی می‌کنند و همه را یادداشت می‌کنند. این کار هیچ خاصیّتی ندارد و از فوایدی که برای خلاصه‌نویسی برشمردیم بهره‌ای نخواهد داشت. دومین ویژگی یادداشت‌برداری تداعی‌گر بودن یادداشت‌‌هاست؛ یعنی همه‌ی آن‌چه را که پاراگراف و متن قصد انتقال آن را داشت، به شما انتقال داده و یادآوری می‌‌نماید. به بیان ساده یادداشت‌‌ها باید مفید امّا مختصر باشند.