نایسریا یک جنس از باکتری‌های گرم منفی است که به شکل دی‌پلوکوکسی، شبیه به دانه‌های قهوه، ظاهر می‌شود. این باکتری‌ها به دلیل پتانسیل پاتوژنیک خود شناخته شده‌اند، به ویژه نایسریا گنوره آ و نایسریا مننژیتیدیس که عامل اصلی گونوره و مننژیت باکتریایی هستند. گونه‌های نیسریا می‌توانند به عنوان موجودات هم‌زیست در بدن انسان حضور داشته باشند اما تحت شرایط خاصی می‌توانند پاتوژن شوند.
ویژگی‌های کلیدی:
- گرم منفی: گونه‌های نیسریا دارای لایه نازک پپتیدوگلیکان هستند که با غشای بیرونی احاطه شده‌اند و باعث می‌شود که در رنگ‌آمیزی گرم، رنگ قرمز یا صورتی خاصی به دست آورند.
- دی‌پلوکوکسی: این باکتری‌ها به صورت جفت‌های کوکسی ظاهر می‌شوند که اغلب با لبه‌های هم‌جوار مسطح هستند.
- کپنوفیل: گونه‌های نیسریا در محیط‌هایی با دی‌اکسید کربن (CO₂) بالا رشد می‌کنند، به همین دلیل معمولاً در دستگاه‌های انکوباتور با غنی‌سازی CO₂ کشت می‌شوند.
- اکسیداز مثبت: گونه‌های نیسریا آنزیم سیتوکروم c اکسیداز تولید می‌کنند که از طریق آزمایش‌های بیوشیمیایی قابل شناسایی است.
- غیر متحرک: این باکتری‌ها فاقد فلاژلا هستند و به همین دلیل غیرمتحرک هستند.
گونه‌های مهم:
- Neisseria gonorrhoeae (عامل گونوره):
- پاتوژنز: Neisseria gonorrhoeae عامل عفونت مقاربتی گونوره است. این باکتری سطوح مخاطی، به ویژه در دستگاه تناسلی را آلوده می‌کند، اما می‌تواند چشم‌ها، گلو و مقعد را نیز تحت تأثیر قرار دهد. باکتری با استفاده از پیلی و پروتئین‌های سطحی دیگر به سلول‌های اپیتلیال متصل شده و باعث التهاب، ترشحات و در برخی موارد، عوارضی مانند بیماری التهابی لگنی (PID) یا نازایی می‌شود.
- انتقال: از طریق تماس جنسی (شامل تماس واژنی، مقعدی و دهانی) و همچنین از مادر به کودک در هنگام زایمان منتقل می‌شود.
- علائم بالینی: شامل درد هنگام ادرار، ترشحات چرکی و در زنان، درد شکم یا خونریزی واژنی است.
- تشخیص: Neisseria gonorrhoeae از طریق کشت، PCR یا آزمایش‌های آنتی‌ژن سریع با استفاده از نمونه‌های ادرار یا سواب‌های نواحی متاثر شناسایی می‌شود.
- درمان: گونوره معمولاً با آنتی‌بیوتیک‌هایی مانند سفریاکسون و معمولاً در ترکیب با آزیترومایسین درمان می‌شود. با این حال، ظهور مقاومت آنتی‌بیوتیکی نگرانی عمده‌ای است.
- پیشگیری: اقدامات پیشگیرانه شامل روش‌های جنسی ایمن مانند استفاده از کاندوم و غربالگری برای بیماری‌های مقاربتی است.
- Neisseria meningitidis (عامل بیماری مننژوکوکی):
- پاتوژنز: Neisseria meningitidis عامل اصلی مننژیت باکتریایی و سپتی‌سمی است، به ویژه در نوزادان، کودکان و افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف. این باکتری می‌تواند وارد جریان خون شود و از سد خونی-مغزی عبور کرده و باعث مننژیت شود که التهاب غشاهای محافظ مغز و نخاع است.
- انتقال: این باکتری از طریق قطرات تنفسی از تماس نزدیک با فرد آلوده، مانند سرفه یا عطسه منتقل می‌شود.
- علائم بالینی: علائم مننژیت مننژوکوکی شامل تب ناگهانی، سردرد، گردن سفت، تهوع، استفراغ و حساسیت به نور است. سپتی‌سمی ممکن است باعث ایجاد کهیر پورپوریک شود.
- تشخیص: تشخیص از طریق کشت یا PCR از مایع مغزی-نخاعی (CSF)، خون یا دیگر نمونه‌های بالینی انجام می‌شود.
- درمان: بیماری مننژوکوکی با آنتی‌بیوتیک‌های داخل وریدی مانند پنی‌سیلین یا سفریاکسون درمان می‌شود. درمان زودهنگام برای پیشگیری از عوارضی مانند آسیب عصبی ضروری است.
- پیشگیری: واکسن‌هایی برای محافظت در برابر چندین گروه سرولوژیکی Neisseria meningitidis (A، B، C، W و Y) موجود است. این واکسن‌ها برای نوجوانان، سربازان و مسافرانی که به مناطق با شیوع بالا سفر می‌کنند توصیه می‌شود.
- Neisseria lactamica:
- پاتوژنز: Neisseria lactamica معمولاً یک ارگانیسم هم‌زیست است که در بینی انسان یافت می‌شود و معمولاً غیرپاتوژن است.
- انتقال: می‌تواند از طریق قطرات تنفسی منتقل شود، اما معمولاً با بیماری مرتبط نیست.
- علائم بالینی: به عنوان یک ارگانیسم هم‌زیست، در افراد سالم بیماری ایجاد نمی‌کند.
- تشخیص: می‌توان آن را از طریق کشت و آزمایش‌های بیوشیمیایی شناسایی کرد، اما اغلب به عنوان یک ایزوله بالینی رایج نیست.
- درمان: درمانی نیاز نیست زیرا باعث بیماری نمی‌شود.
- Neisseria cinerea:
- پاتوژنز: Neisseria cinerea یک گونه غیرپاتوژن است که به طور معمول در دستگاه تنفسی انسان یافت می‌شود و اغلب به عنوان فلور طبیعی بینی شناخته می‌شود.
- انتقال: می‌تواند از طریق قطرات تنفسی منتقل شود، اما پاتوژن مهمی نیست.
- تشخیص: معمولاً در کشت میکروبی شناسایی می‌شود اما در بیشتر موارد از نظر بالینی اهمیت ندارد.
- درمان: به عنوان یک ارگانیسم هم‌زیست نیاز به درمان ندارد.
عوامل virulence:
- پیلی و چسبنده‌ها: گونه‌های نیسریا از پیلی برای چسبیدن به سلول‌های میزبان استفاده می‌کنند که برای توانایی آنها در استعمار سطوح مخاطی حیاتی است.
- کپسول: کپسول Neisseria meningitidis به آن کمک می‌کند تا از سیستم ایمنی فرار کرده و از فاگوسیتوز جلوگیری کند.
- اندوتوکسین‌ها: لیپولیگوساکارید (LOS) موجود در غشای بیرونی گونه‌های نیسریا باعث التهاب و سپتی‌سمی، به ویژه در عفونت‌های N. meningitidis می‌شود.
- پروتئاز IgA: این آنزیم به باکتری‌ها کمک می‌کند تا از سیستم ایمنی فرار کرده و ایمنوگلوبولین A (IgA) را که یک آنتی‌بادی مهم در ایمنی مخاطی است، تجزیه کند.
تشخیص:
- کشت: نمونه‌ها معمولاً از سواب‌های گلو، CSF یا خون گرفته شده و روی محیط‌های انتخابی مانند آگار شکلاتی یا آگار تیر-مارتین کشت داده می‌شوند.
- PCR: آزمایش‌های PCR می‌توانند ماده ژنتیکی گونه‌های نیسریا را شناسایی کرده و شناسایی سریع را ارائه دهند.
- آزمون اکسیداز: آزمون اکسیداز به طور معمول برای تمایز گونه‌های نیسریا از سایر باکتری‌های گرم منفی استفاده می‌شود.
- رنگ‌آمیزی گرم: گونه‌های نیسریا به عنوان دی‌پلوکوکسی گرم منفی ظاهر می‌شوند که ویژگی متمایزی است.
درمان:
- گونوره: عفونت‌های Neisseria gonorrhoeae با سفریاکسون و معمولاً در ترکیب با آزیترومایسین درمان می‌شوند.
- مننژیت: عفونت‌های Neisseria meningitidis با سفریاکسون یا پنی‌سیلین درمان می‌شوند. درمان زودهنگام برای جلوگیری از عوارض مانند آسیب عصبی حیاتی است.
- مراقبت حمایتی: در موارد شدید، مراقبت حمایتی می‌تواند شامل مایعات داخل وریدی، اکسیژن و نظارت دقیق باشد.
پیشگیری:
- واکسیناسیون: واکسن‌هایی برای Neisseria meningitidis موجود است و برای افراد پرخطر مانند نوجوانان، کارکنان نظامی و مسافران به مناطق اندمیک توصیه می‌شود.
- روش‌های ضدبارداری: شیوه‌های جنسی ایمن، از جمله استفاده از کاندوم، در پیشگیری از عفونت‌های Neisseria gonorrhoeae مؤثر هستند.
- پروفیلاکسی آنتی‌بیوتیکی: افراد در تماس نزدیک با مبتلایان به بیماری مننژوکوکی ممکن است آنتی‌بیوتیک‌های پیشگیرانه دریافت کنند تا از ابتلا به عفونت جلوگیری شود.