آمیب های گوارشی و آزادزی

حداقل ۵ گونه از آمیب ها به عنوان انگل های انسانی شناسایی و معرفی شده اند که عبارتند از: ۱) انتاموبا هیستولیتیکا ۲) انتاموبا کولی ۳) انتاموبا ژینژیوالیس ۴) اندولیماکس نانا ۵) یداموبا بوتچلی

به جز انتاموبا ژنژیوالیس که در دهان ساکن است، بقیه انگل های نام برده در روده ی بزرگ زندگی می کنند.

اکثر آمیب ها به جز گونه ی هیستولیتیکا که ایجاد بیماری آمیبیاز (Amibiase) می نماید، جزو میکروارگانیسم های کامنسال یا همسفره روده محسوب می شوند و تا کنون گزارشی مبنی بر بیماری زایی آنها در دست نبوده است اما از آنها به عنوان شاخص بهداشتی در مناطق مختلف استفاده می شود.

انتاموبا هیستولیتیکا

این تک یاخته ی انگلی، مولد بیماری اسهال خونی آمیبی یا آمیبیاز می باشد. میزان شیوع واقعی انتاموبا هیستولیتیکا در جهان حدود یک درصد است و در مناطق معتدل و گرمسیر انتشار بیشتری دارد. در اکثر نقاط دنیا به صورت اندمیک است و تمام سنین را آلوده می نماید. این انگل در مناطق با سطح اقتصادی پایین و با سطح بهداشتی نامناسب بیشترین شیوع را دارد.

این آمیب در مدفوع به سه فرم تروفوزوئیت، پری کیست و کیست دیده می شود. اندازه تروفوزوئیت که فرم فعال و بیماری زای انگل است بین ۱۲ تا ۶۰ میکرون متغیر بوده و با ایجاد پاهای کاذب به سرعت حرکت می کند.

کیست ها معمولا گرد و به قطر ۱۰ تا ۲۰ میکرون می باشند. حاوی ۱ الی ۴ هسته هستند و گاها داخل کیست در مشاهده مستقیم کُره های ارتجاعی دیده می شود. منشا اصلی عفونت ، بیماران مزمن یا فاقد علامت هستند که کیست دفع می کنند.

شکل عفونت زای انگل، کیست های ۴ هسته ای می باشند. افرادی که به شکل حاد بیماری دچار هستند  تنها فرم تروفوزوئیت انگل را دفع می کنند. این شکل از انگل قادر به انتقال بیماری نمی باشد.

انتقال کیست به وسیله آب یا سبزیجات آلوده و انتقال مکانیکی توسط مگس صورت می گیرد. اگر تعداد کیست در بدن انسان به ۱۰۰۰ عدد برسد قدرت آلوده کنندگی پیدا می کند. هر چند عفونت ممکن است حتی با یک کیست هم ایجاد شود، بسته به قدرت دفاعی میزبان مقدار ویرولانس انگل متفاوت می باشد.

آمیبیاز به دو صورت روده ای و خارج روده ای ایجاد عوارض می کند. آمیبیاز روده ای با عوارضی مثل آپاندیسیت، سوراخ شدن روده، خونریزی، گرانولومای آمیبی و کولیت بعد از دیسانتری مشخص می گردد و آمیبیاز خارج روده ای عمدتا منجر به ایجاد آبسه های کبدی می شود.

روش تشخیص

هنگام تشخیص بالینی آمیبیاز روده ای نیاز به افتراق این بیماری با دیگر اسهال های خونی مثل اسهال های باسیلی می باشد. برای تشخیص کولیت و گرانولومای آمیبی از رادیو گرافی استفاده می شود.

روش های سرولوژی بیشتر برای تشخیص آمیبیاز حاد روده ای و آمیبیاز خارج روده ای کاربرد دارد. مناسب ترین روش برای تشخیص آبسه ی کبدی آمیبی، استفاده از IHA یا هماگلوتیناسیون غیر مستقیم است.

از آنجا که تروفوزوئیت انگل بعد از دفع به سرعت از بین می رود لذا لازم است بلافاصله گسترشی از نمونه گرفته شده و با محلول شائودینفیکس گردد. باید دقت کرد که در مشاهده مستقیم، فرم تروفوزوئیت انگل با ماکروفاژها و سایر انگل ها اشتباه تشخیص داده نشود.

افتراق تروفوزوئیت انتاموبا هیستولیتیکا از تروفوزوئیت انتاموبا کولی

• اندازه ی تروفوزوئیت انتاموبا کولی قدری بزرگ تر از انتاموبا هیستولیتیکا است.
• سیتوپلاسم آمیب انتاموبا کولی، واکوئله و گرانولار است و برعکس انتاموبا هیستولیتیکا امکان افتراق اِکتوپلاسم و اِندوپلاسم وجود ندارد.
• پای کاذب در تروفوزوئیت انتاموبا هیستولیتیکا بسیار سریع تر است و از لحاظ شکل نیز نوک تیزتر از پای کاذب انتاموبا کولی می باشد.
• در انتاموبا هیستولیتیکا، RBC مشاهده می شود ولی انتاموبا کولی قادر به بلع RBC نمی باشد.
• کروماتین محیطی در انتاموبا کولی از نظر یکنواختی غشای هسته بصورت نامنظم است و حجم بیشتری را نسبت به انتاموبا هیستولیتیکا اشغال می کند.

افتراق کیست انتاموبا هیستولیتیکا از کیست انتاموبا کولی

• شیوع اجسام کروماتیدی در کیست انتاموبا کولی از انتاموبا هیستولیتیکا کمتر است و با کاریوزوم غیر مرکزی هسته ها مشخص می شود.
• تعداد هسته در کیست انتاموبا هیستولیتیکا ۴ عدد و در کیست انتاموبا کولی معمولا هشت عدد است. تعداد ۱۶ و گاها ۳۲ هسته هم در کیست انتاموبا کولی مشاهده شده است.
• در رنگ آمیزی با یُد، مقدار گلیکوژن دور هسته ها در انتاموبا کولی به مراتب بیشتر و مشخص تر از انتاموبا هیستولیتیکا می باشد.

افتراق دیسانتری آمیبی از دیسانتری باسیلی (باکتریایی)

• مقدار اگزودای سلولی در اسهال باسیلی بیشتر است.
• مقدار مواد دفعی در اسهال آمیبی به مراتب بیشتر است.
• در اسهال آمیبی بلورهای شارکوت لیدن قابل مشاهده است که در پی بروز ائوزینوفیلی به وجود می آیند.
• گلبول های قرمز در اسهال خونی آمیبی به صورت دژنره و بهم پیوسته است ولی در اسهال خونی باسیلی گلبول های قرمز به صورت منفرد مشاهده می شوند.
• PH اسهال آمیبی معمولا اسیدی و PH اسهال باسیلی معمولا بازی است.
• اسهال آمیبی متعفن و با بوی ماهی گندیده مشخص می شود، درصورتی که اسهال باسیلی بدون بو است.
• تعداد نوتروفیل ها و سلول های اپیتلیال در اسهال باسیلی به مراتب بیشتر است.
• درد شکم در اسهال آمیبی موضعی می باشد اما در اسهال باسیلی به صورت منتشر است.
• همه گیری های آمیبیاز معمولا به صورت اِندمیک می باشد ولی اسهال باسیلی معمولا به صورت اپیدمیک بروز می کند.
• اسهال آمیبی بیشتر در بزرگسالان و اسهال باسیلی معمولا در کودکان شایع است.
• اسهال باسیلی عموما همراه با تب است در صورتی که تب در آمیبیاز نادر است.

درمان

از داروهایی مانند مترونیدازول، اورنیدازول، سیکنیدازول، یدوکینول و دایلوکساناید فورآت برای از بین بردن انگل استفاده می شود. باید دقت کرد که از تجویز استروئیدها برای آمیبیاز خودداری شود، چون به سرعت موجب گسترش ضایعات می شود. تاثیر فلز زینک (Zn)، بر روی کاهش ویرولانس انگل به خوبی به اثبات رسیده است.