خطبه ۱۸۱ – خطبه در توحید الهى و یادى از یاران شهید خود در صفّین

از خطبه هاى آن حضرت است

از نَوف بِکالى روایت شده که امیرالمؤمنین علیه السّلام این خطبه را در کوفه براى ما بیان فرمود،

و بهوقت ایراد خطبه به روى سنگى که آن را جَعده فرزند هُبَیره مخزومى نصب کرد ایستاده بود،

و جبّه اى از پشم بر تن داشت، و بند شمشیر و کفش پایش از لیف درخت خرما بود،

و پیشانى مبارکش از سجده مانند پینه زانوى شتر مى نمود، و بدین گونه آغاز سخن فرمود:

حمد خداى را که بازگشت خلق و عواقب امر به اوست، او را

بر احسان عظیم، و برهان روشن و فراوانى فضل و نعمتش حمد مى کنیم، حمدى که

حقّش را بجاى آورد، و شکرش را ادا نماید، و نزدیک کننده به ثوابش، و موجب حُسن

مزید نعمتش باشد. و از او طلب یارى مى نماییم یارى کسى که فضلش را امیدوار، و بهره اش را آرزومند،

به دفعش از بلا مطمئن، و عطایش را معترف، و مطیع او به کردار و گفتار است. و ایمان مى آوریم

به او ایمان کسى که با حالت یقین به او امید دارد، و با حال ایمان به او روى آورده، مقرّانه در برابر او

خاشع شده، و با اعتقاد به یگانگى او برایش اخلاص ورزیده، و با تمجید او بزرگش شمرده،

و با رغبت و کوشش به او پناه آورده است.

آن خداى پاک زاده نشده تا در عزّت شریکش شوند، و نزاده تا چون بمیرد

ارثى گذارد، وقت و زمان بر او پیشى نجسته، و زیادت و نقصانى به او

راه نیافته، بلکه به آنچه از نشانه هاى تدبیر استوارش، و قضاى محکمش به ما نموده بر

عقول آشکار شده است. از شواهد آفرینش او خلقت آسمانهاست که بدون ستون

برجا و بدون تکیه گاه برپاست; آنها را به طاعت خود دعوت فرمود و آنها مطیع و با اقرار،

بدون درنگ و تأخیر پاسخ دادند، و اگر اقرار آسمانها به ربوبیّت

و اعترافشان به طاعت نبود آنها را موضع عرش، و جایگاه

فرشتگان، و محل بالا رفتن گفتار نیکو و کردار شایسته بندگانش قرار نمى داد.

ستارگان را نشانه هایى قرار داد تا روندگان سرگشته در نقاط آمد و شد اقطار زمین، به آنها

راه جویند. سیاهى پرده شب مانع نورافشانى اختران نگردد،

و چادر سیاه شب قدرت بر طرف کردن درخشش ماه را که در

آسـمـانـهـا پـخـش اسـت نــدارد .

پاک است خدایى که سیاهى شبهاى تار، و تاریکى شب آرام

در زمینهاى پست و قلّه کوههاى تیره رنگِ نزدیک

به هم، و غرّشى که از رعد در افق آسمان برمى خیزد،

و آنچه که در برق ابرها آشکار مى شود، و برگى که از درخت مى افتد و آن را بادهاى تند ـ که با

سقوط ستارگان مىوزد ـ و باریدن باران از جاى خود دور مى کند از او پوشیده نیست، کجا افتادن

و کجا قرار گرفتن هر قطره باران، و اینکه مورچه کوچک دانه را از کجا مى کشد و به کجا مى برد،

و رزق پشه را چه چیزى کافى است، و هر ماده در شکمش چه بارى دارد براى او معلوم است.

و حمد خداى را که پیش از آنکه کرسى یا عرش، یا آسمان

یا زمین، یا جن یا انس موجود شود بوده. به اندیشه درک نگردد، و به فهم اندازه گیرى نشود،

درخواست کننده اى او را مشغول نگرداند، بخشش از او کم ننماید، با چشم نمى بیند. محدود به مکان نگردد،

به داشتن مثل و مانند وصف نشود، به کمک ابزار و اعضا نمى آفریند، به حواس درنمى آید،

و با مردم مقایسه نمى گردد; خداوندى که با موسى سخن گفت، و از آیات عظیمه اش به او نمایاند

ولى بدون اعضا و ابزارى که به کار گیرد، بى توسط سخنى که از کام و زبان کوچک درآید.

اى که خود را در وصف پروردگارت به زحمت مى اندازى، اگر راست مى گویى

جبرئیل و میکائیل و سپاه ملائکه مقرّب را که در حجرات

قدس سر به زیر افکنده، و عقولشان از وصف بهترین آفرینندگان عاجز است وصف کن.

آنانى را مى توان به صفات شناخت که داراى اشکال و اعضا و مدّت و پایان

و مرگ و نهایت اند. پس معبودى جز او نیست که به نورش هر ظلمتى را روشن ساخت، و به ظلمتش

هر نـورى را تاریک کرد.

بندگان خدا، شما را به رعایت تقواى الهى وصیت مى کنم، خداوندى که شما را لباس پوشانید،

و معاشتان را به فراوانى دراختیارتان گذاشت. اگر کسى براى جاوید ماندن در دنیا نردبانى مى یافت،

یا براى دفع مرگ راهى پیدا مى کرد، هرآینه سلیمان بن داود علیه السّلام بود،

که سلطنت بر جنّ و انس را همراه با نبوت و منزلت عظیم قرب در اختیارش گذاشته بودند، ولى چون

روزى مقدّرش را خورد، و مدّت عمرش را تمام کرد، کمانهاى نیستى با تیرهاى مرگ به کارش پایان داد،

و شهرها از وجودش خالى، و خانه ها معطّل ماند، و همه مانده هایش را دیگران

به ارث بردند. براى شما در نسلهاى گذشته عبرت است. کجایند عمالقه

و فرزندان عمالقه؟! کجایند فراعنه و فرزندان فراعنه؟! کجایند آنان که

در شهرهاى منطقه رسّ بودند و انبیاء را کشنند، و سنن فرستادگان حق را خاموش نمودند،

و روش گردنکشان را زنده کردند؟ کجایند آنان که با لشگریان فراوان به راه افتادند، و هزاران

نفر را فرارى دادند، و سپاهیان گرد آوردند، و شهرها بنا کردند؟!

از این خطبه است

زره حکمت و دانش درپوشید، و آن را به تمام آدابش از توجه و معرفت

به آن، و فارغ نمودن دل براى آن فرا گرفت. حکمت نزد او گمشده اى است که در

طلب آن است، و حاجتى است که در جستجوى آن است. از دیده پنهان است در آن زمانى که

اسلام چون شترى خسته که دُم بر زمین گذاشته و سینه بر آن نهاده دچار غربت است، او باقى مانده اى

از حجج حـق، و جانشینى از جانشینـان انبیـاء خـداست. سپس فـرمـود:

اى مردم، من به شما اندرزهایى دادم که انبیاء الهى امّتهاى خود را به آن

اندرز دادند، و وظیفه خود را نسبت به شما آنچنان که جانشینان انبیا نسبت به مردمى که پس از آنان آمدند انجام

دادند انجام دادم; شما را به تازیانه پندم ادب کردم مستقیم نشدید، و با انذارهاى حق

راندم به نظم نیامدید! شگفتا از شما، آیا امامى غیر از مرا توقع دارید که شما را به راه آورد،

و در مسیر ارشاد قرار دهد؟!

بدانید آنچه از دنیاى به شما روى آورده بود روى گرداند، و هر آنچه روى گردانده بود روى آورد،

بندگان خوب خدا آماده کوچند، کمِ دنیا را که ماندنى نیست به کثیر آخرت

که از بین رفتنى نیست معامله کردند. برادران ما که در صفّین خونشان ریخته شد

از اینکه امروز در دنیا نیستند چه زیانى بردند؟ نیستند تا لقمه گلوگیر بخورند،

و آب تیره ناگوار بنوشند. به خدا سوگند حق را ملاقات کردند و خداوند هم اجرشان را کامل و تمام عنایت فرمود،

و آنان را از پسِ بیم در جایگاه امن جاى داد. کجایند آن برادرانم که راه را به حقیقت طى کردند،

و بر اساس حق از دنیا گذشتند؟ عمّار، ابن تیِّهان و

ذوالشهادتین کجا هستند؟ و کجایند نظیران آنان از برادرانشان که بر جانبازى پیمان

بستند، و سرهاى پاکشان براى تبهکاران فرستاده شد؟!

نوف گفت: در این وقت دست به محاسن شریف و کریم خود برد و زمانى طولانى

اشـک ریخت، سپس فـرمـود :

آه بر آن برادرانم که قرآن را تلاوت کرده آن را استوار داشتند، و واجبات را

اندیشه نموده برپا کردند، سنّت را زنده نمودند، و بدعت را میراندند، به جهاد دعوت شدند

اجابت کردند، به پیشوا اعتماد نموده تابعش شدند. آن گاه به آواز بلند فریاد زد:

جهاد! جهاد! اى بندگان خدا، بدانید امروز لشگر را مى آرایم،

و هر که اراده رفتن به سوى حق را دارد بیرون آید.

نوف گفت: پس از آن براى حسین علیه السّلام ده هزار نفر، و براى قیس بن سعد

(رحمه الله) ده هزار نفر، و براى ابوایّوب انصارى ده هزار نفر، و براى غیر اینان شمارى

دیگر نیرو قرار داد، و اراده جدّى براى بازگشت به جبهه صفّین داشت، ولى هنوز روز جمعه نرسیده که

ابن ملجم ملعون بر آن انسان بى همتا ضربت زد، نیروها برگشتند، و ما چون گوسپندانى بودیم که شبان

خود را از دست داده و از هر طرف گرگها آنان را بربایند!