هیئت نظارت بر نشر کتاب های کودک و نوجوان در تیر ماه ١۳٨۴ آیین نامه ای را در ١۴ ماده، ۶٩ بند و ٨ تبصره تدوین کرد که به تصویب وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی رسید و لازم الاجرا شد.
این آیین نامه شامل قاعده های بازنویسی متن های کهن، چه گونگی درج آگهی در کتاب، چه گونگی استفاده از قاعده های دستوری زبان فارسی، چه گونگی جای گزینی برابر های مناسب فارسی برای واژه های خارجی و… می شود. متن کامل آیین نامه به این شرح است:
- ماده ی ١- مبنای قانونی
به استناد ماده ی مصوبه های جلسه های ١۴۷، ١۴٨ و ١۴٩ شورای عالی انقلاب فرهنگی مبنی بر تشکیل هیئت نظارت بر نشر کتاب کودک و نوجوان و بر اساس تبصره ی ۳ ماده ی یاد شده و با توجه به بخش های الف و ب ماده ی ۳ مصوبه های ذکر شده، تهیه ی آیین نامه ی نظارت بر نشر کتاب کودک و نوجوان که از این پس آیین نامه نامیده خواهد شد در دستور کار هیئت نظارت قرار گرفت. این آیین نامه با هدف حمایت از حقوق کودکان، اعتلای فرهنگ و ادب، ترویج کتاب خوانی، پاس داشت زبان فارسی و حفظ حرمت قلم و اهل قلم تهیه شده است.
- ماده ی ٢- دایره ی شمول
– کتاب کودک و نوجوان به آن دسته از کتاب هایی گفته می شود که برای گروه های سنی تا پایان ١۷ سالگی منتشر می شود و در این آیین نامه به اختصار “کتاب” نامیده می شود.
– ملاک کودکانه و نوجوانانه بودن، تشخیص کارشناسی خواهد بود.
– شکل های جدید کتاب شامل کتاب چند رسانه ای، کتاب بازی، کتاب گویا و موردهای جدید دیگر پس از تایید هیئت نظارت مشمول این آیین نامه خواهد شد.
– کتاب های درسی (کتاب هایی که در مدرسه ها به صورت رسمی تدوین می شود)، کتاب های کمک درسی و کمک آموزشی که کم تر از ۴٨ صفحه باشد، نشریه های دوره ای (شامل روزنامه ها، مجله ها و…) دفترهای تمرین، رنگ آمیزی و نت موسیقی و جزوه های تکثیر محدود مشمول این آیین نامه نمی شوند.
– این آیین نامه ناظر بر کلیه ی اجزای کتاب خواهد بود.
- ماده ی ۳- روش اجرا
– آیین نامه پس از تصویب نهایی منتشر خواهد شد و کلیه ی ناشران کتاب های کودک و نوجوان موظف به اجرای آن هستند. در صورت تخلف، موضوع به هیئت رسیدگی به تخلفات ناشران ارجاع خواهد شد.
– به منظور نظارت بر حسن اجرای مفاد این آیین نامه، گروه هایی متشکل از کارشناسان در حوزه های تخصصی مختلف، در معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تشکیل خواهد شد که از این پس به اختصار “گروه کارشناسی” نامیده خواهند شد. مجوز نشر کتاب پس از تایید این کارشناسان صادر خواهد شد.
تبصره: صدور مجوز کتاب های تئوری ادبیات و هنر کودک و نوجوان با هماهنگی گروه کارشناسی انجام خواهد شد.
– نحوه گزینش و کار این کارشناسان مطابق شیوه ی مصوب هیئت نظارت خواهد بود و هیئت نظارت بر چه گونگی عملکرد این کارشناسان نظارت کامل خواهد داشت.
– ضروری است کلیه ی موردهای بررسی، صدور مجوز و رسیدگی به شکایت ها، مطابق با این آیین نامه انجام پذیرد.
– نظرات گروه های کارشناسی باید با ذکر بند یا بندهایی از آیین نامه که به آن استناد شده، همراه باشد.
- ماده ی ۴ – مقررات عمومی
– نشر کتاب های کودک و نوجوان بدون اخذ مجوز ممنوع است.
تبصره: انتشار کتاب های غیرفارسی و کتاب هایی که اصطلاحن افست نامیده می شوند نیز مشمول آیین نامه خواهند بود.
– رعایت قوانین مربوط به حمایت از حقوق مولفان، مصنفان و هنرمندان در نشر کتاب ضروری است.
– برای بررسی کتاب ارایه ی شناسنامه ی کامل، فیپا، شابک و ذکر گروه سنی مخاطبان ضروری است.
تبصره: درج موردهای ذکر شده و نشانی ناشر و بهای کتاب در تمامی کتاب هایی که به چاپ می رسند ضروری است.
– در مورد آثار ترجمه شده، ارایه نمونه ی کتابی که برگردان از روی آن صورت گرفته است، با درج کامل مشخصات آن در کتاب ترجمه شده الزامی است.
– پیامدهای معاهده نامه ی بین المللی حقوق معنوی ناشر و مولف (کپی رایت) بر عهده ی ناشر است.
– ارایه نمونه ی نهایی کتاب برای صدور مجوز ضروری است. منظور از نمونه ی نهایی نسخه ای است که پس از دریافت مجوز عینن به چاپ می رسد.
– مستندهای اطلاعات ادعا شده درباره ی کتاب در صورت درخواست باید ارایه شود.
– ظاهر کتاب که شامل قطع، جلد، جنس، خط، اندازه ی حرف ها، تصویرها، طراحی صفحه ها، کیفیت چاپ و … می شود، نباید از حداقل تناسب با مخاطب بی بهره باشد.
– برای حفظ سلامتی کودکان، رعایت نکته های ایمنی در تولید کتاب های کودکان ضروری است.
تبصره: دریافت مجوز لازم از مرجع های قانونی به عهده ناشر است.
– کلیه ی مشخصات کتاب در مرحله ی درخواست مجوز و مرحله ی اعلام وصول باید یکسان باشد.
– در گونه های مختلف کتاب، تصویر و متن باید از تناسب و هماهنگی برخوردار باشد.
– بازنویسی متن های کهن و ادبیات ارزشمند عامه یا اقتباس از آن ها به گونه ای که منجر به افت ارزش های آن شود، مجاز نیست.
– در هر گونه بازنویسی (اقتباس، بازنویسی، تلخیص، گزیده و…) ذکر منبع اصلی و نوع تغییرها الزامی است.
– متن و تصویر کتاب نباید متضمن وهن بزرگان و قهرمانان ملی و تاریخی، اولیا و معصومین (ع) و ارزش های اجتماعی باشد.
– لباس و ظاهر شخصیت های حیوانی در داستان ها نباید دربردارنده وهن به ارزش های اجتماعی باشد.
– درج آگهی های تجاری و تبلیغی مجاز نیست.
تبصره: آگهی کتاب های کودک و نوجوان دارای مجوز بلامانع است.
- ماده ی ۵ – زبان
– رعایت قانون های دستوری زبان فارسی و املای صحیح کلمه ها الزامی است.
– جای گزینی برابرهای مناسب فارسی برای واژه های خارجی ضروری است.
– زبان اثر باید مبتنی بر واژگان پایه و ترکیب های زبانی مناسب گروه سنی مخاطب باشد.
– کتاب باید از یک رسم الخط واحد و رایج، مانند شیوه نامه ی فرهنگستان زبان و ادب فارسی و یا رسم الخط کتاب های درسی برخوردار باشد.
– نوشتن کلمه های فارسی و زبان های محلی و بومی با حرف های غیر فارسی مجاز نیست.
– به کارگیری حرف های غیرفارسی در کتاب های فارسی در صورت ضرورت تنها در پانویس مجاز است.
– کتاب های کودک و نوجوان باید با زبان فارسی معیار نوشته شود و غلط آموزی نداشته باشد.
تبصره: شکسته نویسی و استفاده از زبان محاوره در موردهای زیر بلامانع است:
الف: شعر پیش دبستانی که برای این گروه سنی خوانده می شود.
ب: گفت و گو نویسی داستان ها و نمایش نامه های نوجوانان.
ج: ترانه، ادبیات عامیانه و بازی های منظوم.
– به کار بردن اصطلاح ها و واژه هایی که در عرف جامعه توهین، تحقیر و مستهجن تلقی می شوند، برای خردسالان و کودکان ممنوع است.
- ماده ی ۶- محتوا
موردهای محتوایی ذیل، مانع صدور مجوز کتاب خواهد بود:
– تبلیغ و ترویج الحاد و انکار مبانی دین
– ترویج فحشا و فساد اخلاقی
– تحریک کودکان و نوجوانان علیه نظام جمهوری اسلامی ایران و ضدیت با آن
– ترویج و تبلیغ خرافه و فرق ضاله شناخته شده
– ترویج و تبلیغ نظام های استکباری، مداخله جو، استبدادی، سلطنتی و گروه های محارب و غیر قانونی
– پرداختن به اختلاف های قومی، دینی و مذهبی به نحو تفرقه انگیز و اخلال در وحدت جامعه
– اخلال و تشکیک در تمامیت ارضی و استقلال کشور
– تمسخر و تضعیف غرور ملی و روح وطن دوستی و ایجاد روحیه ی خودباختگی در برابر فرهنگ و تمدن و نظام های بیگانه
– پرداختن به مطلب هایی که سبب تضعیف یا تحقیر اصول اخلاقی شود
– پرداختن به مطلب هایی که موجب تضعیف یا تخریب نهاد خانواده شود
– انتشار مطلب های علمی، تاریخی، مذهبی و… نادرست و غیرمعتبر
- ماده ی ۷- ترجمه
– حفظ ساختار متن اصلی الزامی است
– دخل و تصرف در متن اصلی مجاز نیست
تبصره: در موردهایی که برای اجرای این آیین نامه و یا رعایت ضرورت های فرهنگی مخاطب، تغییرهایی در متن یا تصویر ضرورت یابد، این تغییرها نباید تصنعی و متکلفانه باشد و ناشر موظف است این تغییرات را به گروه کارشناسان اطلاع دهد.
– در ترجمه ی انواع داستان های کودکانه و نوجوانانه حاوی اشاره هایی به زندگی و اعتقادهای سایر ادیان، درج توضیح لازم به صورت پاورقی، در موردهایی که با اعتقادات اسلامی مغایرت داشته باشد، الزامی است.
– ترجمه های شعر باید دارای حسن و بیان شاعرانه باشد.
– ترجمه کتاب های فارسی به زبان خارجی تنها با رعایت کامل ویژگی های زبان معیار مقصد و با توجه به مخاطب، مجاز خواهد بود.
– با توجه به جنبه ی آموزشی کتاب هایی که علاوه بر متن فارسی ترجمه ی آن را درج می کنند، رعایت اصول درست نویسی و تناسب با گروه های سنی هر دو زبان الزامی است.
- ماده ی ٨- شعر
– رعایت اصول اولیه ی شعری در قالب های مختلف شعر کودک و نوجوان ضروری است.
– موسیقی، صور خیال و صنعت های مختلف شعری باید متناسب با گروه های مختلف مخاطب به کار رود.
- ماده ی ٩- داستان
داستان از نظر سبک و گونه باید با قاعده های نوع خود منطبق باشد.
- ماده ی ١٠- سایر متون ادبی
در نگارش نمایش نامه ها، رعایت قاعده های حاکم بر این گونه ی ادبی ضروری است.
- ماده ی ١١- کمک درسی
محتوای کتاب های کمک درسی باید هماهنگی های لازم را با کتاب های درسی رسمی کشور داشته باشد.
- ماده ی ١٢- هنر
کتاب هایی که از روی فیلم های سینمایی و برنامه های تلویزیونی اعم از زنده و انیمیشن تهیه می شود، فقط در موردهایی مجاز است که : الف – از روی متن اصلی فیلم نامه تهیه شده باشد. ب – به تایید هیئت نظارت، دارای ارزش ادبی و هنری باشد.
- ماده ی ١۳- دینی
– در این آیین نامه منظور از کتاب های دینی، کلیه ی کتاب های کودک و نوجوانی است که به یکی از موضوع های دینی مثل اعتقادات (اصول)، احکام (فروع)، شخصیت های مقدس، تاریخ و … یکی از دین های الاهی می پردازد.
تبصره: سایر کتاب هایی نیز که بخشی از آن به موردهای ذکر شده می پردازد، در آن بخش ها مشمول ضابطه های ذیل خواهد بود.
– مستندهای کتاب باید بر پایه ی منبع ها و مدرک های معتبر تنظیم شده باشند و در صورت استناد به موارد مورد اختلاف از پشتوانه ی کارشناسی یا پژوهشی برخوردار باشند
– بخش هایی از متن های ادبی خلاق همچون شعر و داستان که مشخصن در منبع های معتبر موجود نیست و به دلیل منطق داستان، افزوده می شود باید دارای پشتوانه ی منطقی و بر اساس شناخت زمان، مکان، شخصیت ها و موقعیت ها باشد.
– درج فهرست منبع ها و ماخذ ها و در موردهای نیاز، پانوشت ها الزامی است.
– تصویرگری کتاب دینی ضمن دارا بودن ارزش های حسی و تعالی جویانه نباید مغایرتی با اطلاعات منبع های معتبر و پژوهش های تاریخی و یا جنبه ی قدسی وجود شریف معصومین (ع) داشته باشد.
– آوردن عبارت ها و واژه های نامانوس عربی باید با اعراب و علامت گذاری انجام شود.
– مرجع و ماخذهای آیات (ذکر نام سوره و شماره ی آیه) و روایت ها از کتاب های معتبر باید در متن پانوشت یا انتهای کتاب مشخص شود.
– ترجمه ی آیات و روایت ها باید در متن یا پانوشت ذکر شود.
– نقل شبهه های دینی به منظور آگاهی مخاطب بلامانع است؛ به شرط آن که با تحلیل و پاسخ دقیق و کافی همراه باشد.
- ماده ی ١۴- سایر موردها
– ناشران و پدیدآورندگان کتاب در صورتی که به رای کارشناسی اعتراض داشته باشند می توانند شکایات خود را کتبن به هیئت نظارت ارایه کنند.
– در کلیه موردهایی که این آیین نامه به آن نپرداخته است بر اساس نظر هیئت نظارت عمل خواهد شد.
– این آیین نامه هر دوسال یک بار، طی جلساتی مورد بررسی اعضای هیئت نظارت قرار خواهد گرفت تا نسبت به حذف و اضافه هایی که ضروری تشخیص داده شود تغییرهای احتمالی صورت گیرد. تغییرهای احتمالی، پس از تصویب هیئت نظارت قابل اجراست.
این آیین نامه در ١۴ماده، ۶٩ بند و ٨ تبصره در تاریخ ۵/۴/٨۴ توسط هیئت نظارت بر نشر کتاب کودک و نوجوان تهیه ودر تاریخ ۳١/۵/٨۴ به تصویب وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی رسید و از تاریخ تصویب لازم الاجراست.