از حضرت رضا علیه السّلام روایت شده: چون ماه محرم فرا می‌رسید، کسى پدرم را خندان نمی‌دید، و پیوسته تا روز دهم اندوه و حزن بر او غالب بود، چون روز عاشورا می‌شد روز مصیبت و حزن و گریه ایشان بود، و می‌فرمود: امروز روزى است که حسین علیه السّلام شهید شد.
در همین راستا به اعمال توصیه‌شده در کتاب مفاتیح الجنان برای شب و روز اول این ماه اشاره می‌شود؛
شب اول محرم: سیّدبن طاووس در کتاب «اقبال» براى این شب، چند نماز ذکر کرده است؛ اول: صد رکعت که در هر رکعت سوره‌هاى «حمد» و «توحید» خوانده می‌شود.
دوم: دو رکعت که در رکعت اول سوره‌هاى «حمد» و «انعام»، و در رکعت دوم سوره‌هاى «حمد» و «یس» خوانده می‌شود.
سوم: دو رکعت که در هر رکعت سوره «حمد» و یازده بار سوره «توحید» خوانده مى‌شود. از رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله روایت شده: هرکه این دو رکعت نماز را در این شب به‌جا آورد، و فردایش را که اول سال است روزه بدارد، مانند کسى است که همه طول سال را همواره کار خیر کرده، و در آن سال محفوظ باشد، و اگر بمیرد به بهشت می‌رود.
روز اول محرم: بدان که روز اول محرم، اول سال قمرى است، و در آن دو عمل وارد شده: اول: روزه گرفتن، در روایت ریّان‌بن شبیب از حضرت رضا علیه السّلام روایت شده: هرکه در این روز روزه بدارد، و خدا را بخواند خدا دعاى او را مستجاب کند، چنان‌که دعاى زکرّیا را اجابت فرمود.
دوم: از حضرت رضا علیه السّلام روایت شده: رسول خدا صلّى اللّه علیه و آله روز اول محرّم دو رکعت نماز به‌جا می‌آورد، و چون فارغ می‌شد، دستها را به آسمان برمی‌داشت و این دعا را سه مرتبه می‌خواند:
«اللَّهُمَّ أَنْتَ الْإِلَهُ الْقَدِیمُ وَ هَذِهِ سَنَهٌ جَدِیدَهٌ فَأَسْأَلُکَ فِیهَا الْعِصْمَهَ مِنَ الشَّیْطَانِ وَ الْقُوَّهَ عَلَى هَذِهِ النَّفْسِ الْأَمَّارَهِ بِالسُّوءِ وَ الاشْتِغَالَ بِمَا یُقَرِّبُنِی إِلَیْکَ یَا کَرِیمُ یَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِکْرَامِ یَا عِمَادَ مَنْ لا عِمَادَ لَهُ یَا ذَخِیرَهَ مَنْ لا ذَخِیرَهَ لَهُ یَا حِرْزَ مَنْ لا حِرْزَ لَهُ یَا غِیَاثَ مَنْ لا غِیَاثَ لَهُ یَا سَنَدَ مَنْ لا سَنَدَ لَهُ یَا کَنْزَ مَنْ لا کَنْزَ لَهُ یَا حَسَنَ الْبَلاءِ یَا عَظِیمَ الرَّجَاءِ یَا عِزَّ الضُّعَفَاءِ یَا مُنْقِذَ الْغَرْقَى یَا مُنْجِیَ الْهَلْکَى یَا مُنْعِمُ یَا مُجْمِلُ یَا مُفْضِلُ یَا مُحْسِنُ
خدایا تویى معبود ازلى، و این است سال نو، در این سال از تو درخواست می‌کنم حفظ شدنم را از شیطان، و قدرت و غلبه و بر نفس فرمانده به گناه، و مشغول بودن به آنچه مرا به تو نزدیک می‌کند، ای صاحب بزرگى و بزرگوارى، اى تکیه‌گاه کسی که تکیه‌گاهى ندارد، اى اندوخته کسى که اندوخته‌اى ندارد، اى پناهگاه کسی که پناهگاهی ندارد، اى فریادرس کسى که فریادرسى ندارد، اى پشتوانه کسى که پشتوانه‌اى ندارد، اى گنجینه کسى که گنجى ندارد، اى نیکوآزمایش، اى بزرگ‌امید، اى عزّت ناتوان، اى نجات‌بخش غرق‌شدگان، اى رهاننده هلاک‌شدگان، اى نعمت‌دهنده، ای زیباکار، اى فزون‌بخش، اى نیکوکار
أَنْتَ الَّذِی سَجَدَ لَکَ سَوَادُ اللَّیْلِ وَ نُورُ النَّهَارِ وَ ضَوْءُ الْقَمَرِ وَ شُعَاعُ الشَّمْسِ وَ دَوِیُّ الْمَاءِ وَ حَفِیفُ الشَّجَرِ یَا اللَّهُ لا شَرِیکَ لَکَ اللَّهُمَّ اجْعَلْنَا خَیْراً مِمَّا یَظُنُّونَ وَ اغْفِرْ لَنَا مَا لایَعْلَمُونَ وَ لا تُؤَاخِذْنَا بِمَا یَقُولُونَ حَسْبِیَ اللَّهُ لا إِلَهَ إِلا هُوَ عَلَیْهِ تَوَکَّلْتُ وَ هُوَ رَبُّ الْعَرْشِ الْعَظِیمِ آمَنَّا بِهِ کُلٌّ مِنْ عِنْدِ رَبِّنَا وَ مَایَذَّکَّرُ إِلّا أُولُوا الْأَلْبَابِ رَبَّنَا لاتُزِغْ قُلُوبَنَا بَعْدَ إِذْ هَدَیْتَنَا وَ هَبْ لَنَا مِنْ لَدُنْکَ رَحْمَهً إِنَّکَ أَنْتَ الْوَهَّابُ
تویى که برایت سجده کرد سیاهى شب، و روشنى روز، و تابش ماه، و شعاع خورشید، و خروش آب و صداى برگ درختان، اى خدا شرکى براى تو نیست. خدایا، ما را بهتر از آنچه گمان می‌کنند قرار ده، و از ما آنچه را نمی‌دانند بیامرز، و به آنچه از ما می‌گویند سرزنش‌مان مکن، خدا مرا بس است، معبودى جز او نیست، بر او تکیه کردم، و او پروردگار عرش بزرگ است، به او ایمان آوردیم. همه چیزها از جانب پروردگار ماست، و یادآور نشوند مگر صاحبان خرد، پروردگارا، دل‌هاى ما را بعد از آنکه هدایتمان فرمودى منحرف مکن، و از نزد خود رحمتی به ما ببخش، همانا تو بخشنده‌اى.
شیخ طوسى فرموده: که روزه دهه اول محرم مستحب است ولى روز عاشورا تا بعد از عصر از خوراکى و آشامیدنى خوددارى کند، آنگاه کمى تربت بخورد، و سیّد روایت کرده که روزه تمام این ماه فضیلت دارد، و روزه آن روز روزه‌دار را از هر گناهى حفظ می‌کند.