انتروکوک‌ها یک جنس از باکتری‌های گرم مثبت هستند که به خانواده انتروکوکاسه تعلق دارند. این باکتری‌ها فاقد هوازی اختیاری هستند و معمولاً در روده گوارشی انسان‌ها و سایر حیوانات یافت می‌شوند و جزء میکروبیوتای طبیعی بدن محسوب می‌شوند. با این حال، برخی از گونه‌ها می‌توانند به عنوان پاتوژن‌های فرصت‌طلب عمل کنند، به ویژه در افراد با سیستم ایمنی ضعیف. انتروکوک‌ها به دلیل مقاومت خود در برابر شرایط محیطی سخت و توانایی در به دست آوردن مقاومت در برابر انواع آنتی‌بیوتیک‌ها، از جمله وانکومایسین، شناخته شده‌اند.
ویژگی‌های اصلی:
- مورفولوژی: انتروکوک‌ها به صورت گوی شکل هستند که معمولاً به صورت جفت یا زنجیره‌های کوتاه دیده می‌شوند.
- رنگ‌آمیزی گرم: گرم مثبت.
- فاقد هوازی اختیاری: قادر به رشد در حضور یا عدم حضور اکسیژن هستند.
- منفی کاتالاز: بر خلاف استافیلوکوک‌ها، انتروکوک‌ها کاتالاز تولید نمی‌کنند.
- تحمل به صفرا و نمک: قادر به رشد در ۶.۵٪ کلرید سدیم و غلظت‌های بالای صفرا هستند.
- فرمینگ لاکتوز: اکثر انتروکوک‌ها لاکتوز را تخمیر کرده و اسید لاکتیک به عنوان محصول متابولیک تولید می‌کنند.
پاتوژنز و بیماری‌ها:
انتروکوک‌ها معمولاً جز میکروبیوتای طبیعی روده هستند، اما می‌توانند باعث انواع مختلفی از عفونت‌ها، به ویژه در افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف شوند:
- عفونت‌های دستگاه ادراری: انتروکوکوس فکالیس یکی از عوامل اصلی عفونت‌های ادراری، به ویژه در بیمارانی است که کاتتر ادراری دارند یا تحت جراحی‌های ادراری قرار گرفته‌اند.
- اندوکاردیت: انتروکوک‌ها می‌توانند اندوکاردیت عفونی ایجاد کنند، به ویژه در افرادی که آسیب به دریچه‌های قلب دارند یا دریچه‌های مصنوعی دارند.
- عفونت‌های زخم: انتروکوک‌ها می‌توانند زخم‌های جراحی را عفونت کنند، به ویژه پس از جراحی‌های شکمی یا لگنی.
- باکتریمی: انتروکوک‌ها می‌توانند وارد جریان خون شوند و باعث سپسیس شوند، به ویژه در بیماران بستری در بیمارستان یا افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند.
- عفونت‌های داخل شکمی و لگنی: انتروکوک‌ها معمولاً در عفونت‌های پلی‌میکروبی در ناحیه شکم و لگن، از جمله پریتونیت و تشکیل آبسه، درگیر هستند.
عوامل بیماری‌زا:
- آدهسین‌ها: پروتئین‌های سطحی که به انتروکوک‌ها کمک می‌کنند تا به بافت‌های میزبان بچسبند، مانند دریچه‌های قلبی، اپیتلیوم دستگاه ادراری یا سایر سطوح مخاطی.
- تشکیل بیوفیلم: انتروکوک‌ها قادر به تشکیل بیوفیلم هستند که باعث افزایش مقاومت در برابر پاسخ‌های ایمنی میزبان و داروهای ضد میکروبی می‌شود.
- مقاومت به آنتی‌بیوتیک‌ها: انتروکوک‌ها به انواع مختلف آنتی‌بیوتیک‌ها، از جمله بتا-لاکتام‌ها، آمینوگلیکوزیدها و وانکومایسین مقاوم هستند. ظهور انتروکوک‌های مقاوم به وانکومایسین (VRE) به یک مشکل بهداشتی جدی تبدیل شده است.
- تولید سیتولیسین‌ها: برخی از گونه‌های انتروکوک سیتولیسین تولید می‌کنند که می‌تواند به بافت‌های میزبان آسیب برساند و به پاتوژنیسیته کمک کند.
- ژلاتیناز: آنزیمی که پروتئین‌های میزبان را تجزیه کرده و به نفوذ در بافت کمک می‌کند.
علائم بالینی:
- عفونت‌های دستگاه ادراری: علائم ممکن است شامل دیسوری، تکرر، اضطراب و درد فوق‌پوبیک باشد.
- اندوکاردیت: علائم شامل تب، صداهای قلبی، خستگی و نشانه‌های سپسیس است.
- عفونت‌های زخم: قرمزی، تورم، درد و تشکیل چرک در محل عفونت.
- باکتریمی: تب، لرز، افت فشار خون و نشانه‌های سپسیس.
- عفونت‌های داخل شکمی: درد شکم، تب، تهوع، استفراغ و نشانه‌های پریتونیت.
تشخیص:
- کشت: استاندارد طلایی برای تشخیص عفونت‌های انتروکوکی کشت باکتری از خون، ادرار، زخم یا سایر نمونه‌های مربوطه است.
- آزمایش حساسیت آنتی‌بیوتیکی: به دلیل میزان بالای مقاومت به آنتی‌بیوتیک در انتروکوک‌ها، آزمایش حساسیت به انواع مختلف آنتی‌بیوتیک‌ها، از جمله وانکومایسین و سایر داروهای ضد میکروبی، برای درمان ضروری است.
- رنگ‌آمیزی گرم: انتروکوک‌ها به عنوان کوک‌های گرم مثبت معمولاً به صورت جفت یا زنجیره‌های کوتاه دیده می‌شوند.
- آزمون بیل اسکولین: انتروکوک‌ها قادر به هیدرولیز اسکولین در حضور صفرا هستند که می‌تواند برای شناسایی در آزمایشات آزمایشگاهی استفاده شود.
اپیدمیولوژی:
- شیوع در روده گوارشی: به طور طبیعی در انسان‌ها و حیوانات یافت می‌شود، اما می‌تواند در محیط‌های بیمارستانی منتقل شود.
- عفونت‌های بیمارستانی: معمولاً در بیمارانی که دستگاه‌های دائم دارند یا سیستم ایمنی ضعیفی دارند، ایجاد می‌شود.
- انتروکوک‌های مقاوم به وانکومایسین (VRE): نگرانی فزاینده‌ای هستند، به ویژه در محیط‌های بیمارستانی.
پیشگیری و کنترل:
- اقدامات کنترل عفونت: بهداشت دست، ایزوله کردن بیماران آلوده و تمیز کردن تجهیزات پزشکی برای جلوگیری از گسترش عفونت‌های انتروکوکی در محیط‌های بیمارستانی ضروری است.
- مدیریت مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها: استفاده مناسب از آنتی‌بیوتیک‌ها برای جلوگیری از توسعه و گسترش انتروکوک‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک بسیار مهم است.
- آنتی‌بیوتیک‌های پیشگیری: در برخی موارد با خطر بالا (مانند قبل از جراحی‌ها)، ممکن است از آنتی‌بیوتیک‌های پیشگیرانه برای جلوگیری از عفونت‌های انتروکوکی استفاده شود.
درمان:
- آنتی‌بیوتیک‌ها: پنی‌سیلین، آمپی‌سیلین و وانکومایسین معمولاً برای سویه‌های حساس انتروکوکی استفاده می‌شوند. در موارد انتروکوک‌های مقاوم به وانکومایسین (VRE)، درمان‌های جایگزین مانند لاینزولید، داپتومایسین یا تی‌ژسی‌کلین ممکن است نیاز باشد.
- درمان ترکیبی: در موارد عفونت‌های جدی مانند اندوکاردیت، درمان ترکیبی با آمینوگلیکوزیدها و بتا-لاکتام‌ها ممکن است استفاده شود.
- مداخله جراحی: در برخی موارد، تخلیه جراحی آبسه‌ها یا دستگاه‌های پروتزی آلوده ممکن است ضروری باشد.
در نتیجه، انتروکوک‌ها پاتوژن‌های مهمی هستند، به ویژه در جمعیت‌های آسیب‌پذیر. مدیریت مؤثر شامل تشخیص به موقع، انتخاب دقیق آنتی‌بیوتیک و اقدامات کنترل عفونت برای کاهش گسترش سویه‌های مقاوم به آنتی‌بیوتیک است.