ماه شعبان به فرموده پیامبر اسلام، ماه ایشان است و در این ماه، فرستادن صلوات بر محمد و آل محمد(صلوات الله علیهم اجمعین) جایگاه ویژه ای دارد؛ از این رو در این ماه به خواندن مناجات شعبانیه یا صلوات شعبانیه توصیه شده است.در این مقاله، دو دلیل را که می توان برای فرستادن صلوات بر محمد و آل محمد(صلوات الله علیهم اجمعین) بر شمرد، مورد مطالعه خویش قرار می دهیم.
ماه شعبان به فرموده پیامبر اسلام، ماه ایشان است[۱] و از آنجا که هنگام شنیدن نام پیامبر، مستحب است صلوات بفرستیم، طبعا در این ماه، فرستادن صلوات بر محمد و آل محمد (صلوات الله علیهم اجمعین) جایگاه ویژه ای دارد؛ از این رو در این ماه به خواندن مناجات شعبانیه یا صلوات شعبانیه توصیه شده است.
۱ــ شعبان، ماه رسول الله
گفتیم که شعبان، ماه رسول خداست. پیامبر اسلام می فرماید: « شعبان شهری فرحم الله من أعاننی على شهری [۲] شعبان شهر من است، خدا رحمت کند کسی که مرا در این ماه کمک کند.» و در حدیث دیگری، به ثواب روزه گرفتن در این ماه اشاره می کند.[۳]
دلیل برای اهمیت ذکر صلوات در ماه شعبان بیان کردیم: اول اینکه شعبان ماه رسول خداست و قرآن کریم، ما را به فرستادن صلوات بر پیامبر دعوت می کند، و دوم اینکه در این ماه با عظمت، امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) به دنیا آمده است؛ امام زمانی که پیامبر، اسم او را شبیه اسم خودش و کنیه او را همچون کنیه خودش می داند، و خواندن صلوات شعبانیه در نیمه شعبان که تولد ایشان است، نیز وارد شده است.
گر چه در ماه شعبان به روزه گرفتن توصیه شده است، اما از آنجا که این ماه، ماه رسول خداست، صلوات فرستادن بر محمد و آل محمد (صلوات الله علیهم اجمعین) جایگاه ویژه ای دارد.
خداوند در قرآن خویش، وظیفه اهل ایمان را نسبت به پیامبر اسلام، اینگونه بیان می کند: «إِنَّ اللَّهَ وَ مَلائِکَتَهُ یُصَلُّونَ عَلَى النَّبِیِّ یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیْهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلیماً[احزاب/۵۶] خدا و فرشتگانش بر (روان پاک) پیغمبر، صلوات و درود مى فرستند شما هم اى اهل ایمان، بر او صلوات و درود بفرستید و با تعظیم و اجلال بر او سلام گویید و تسلیم فرمان او شوید.»
مطابق این آیه، اهمیت فرستادن صلوات بر محمد و آل محمد(صلوات الله علیهم اجمعین) فهمیده می شود؛ صلواتی که انسان را برای پیروی و تسلیم شدن در برابر فرامین پیامبر اسلام که فرامین خدای بزرگ است، آماده می کند. «وَ أَطیعُوا اللَّهَ وَ الرَّسُولَ لَعَلَّکُمْ تُرْحَمُونَ[آل عمران/۱۳۲] و از خدا و رسول او فرمان برید، امید است که مشمول لطف و رحمت خدا شوید.»
این آیه، ما را به اطاعت از رسول خدا دعوت می کند؛ دعوتی که باید منتهی به ایجاد رابطه بهتر با خدا شود؛ چنانکه درمناجات شعبانیه که با صلوات بر پیامبر اسلام شروع می شود، نسبت به خداوند اینگونه می خوانیم: «هذا شَهرُ نَبِیِکَ وَ سَیِدِ رُسُلِکَ شَعبانُ الَذِی حَفَفتَهُ مِنکَ بِالرَحمَهِ وَ الرِضوانِ الَذی کانَ رَسُولُ اللهِ صَلیَ اللهُ عَلَیهِ وَ آلِه وَ سَلَم، یَدأبُ فِی صِیامِهِ وَ قِیامِهِ فِی لَیالیهِ وَ أَیامِهِ، بُخُوعاً لَکَ فِی إِکرامِهِ وَ إِعظامِهِ إِلى مَحَلِ حِمامِهِ[۴] این ماه، ماه پیامبر توست، آن سرور فرستادگان، شعبانی که آن را به رحمت و رضوانت پوشاندی، ماهی که رسول خدا (درود خدا بر او و خاندانش باد) در روزه داری و به پاداری عبادت در شب ها و روزهایش با تمام توان کوشش می‌کرد تا هنگام مرگ، تنها برای فروتنی دربرابر تو و به خاطر بزرگداشت این ماه.»
چنانکه در این دعا نیز به آن اشاره شده است، سیره رسول خدا در ماه شعبان، توجه بیشتر به رابطه با خدا بود؛ سیره ای که ما باید به آن اهتمام بورزیم.
بنابر این در ماه رسول الله، باید با فرستادن صلوات بر ایشان و پیروی از دستورات ایشان (روزه گرفتن، قرآن خواندن، دعا و ذکر و…) به وظیفه مسلمانی خویش بیشتر عمل نماییم.
۲ــ ماه شعبان، تولد مردی همنام پیامبر
نیمه شعبان، تولد ذخیره آل محمد(صلی الله علیه و آله) است؛ امام غایب از نظری که پیامبر اسلام در وصف او می فرماید: «لو لم یبق من الدنیا إلا یوم واحد لطول الله ذلک الیوم حتى یخرج رجل من ولدی اسمه اسمی و کنیته کنیتی[۵] اگر از عمر دنیا یک روز باقی مانده باشد، خداوند آن روز را طولانی می کند تا مردی از فرزندان من خروج کند که اسم او مانند اسم من و کنیه او شبیه کنیه من است.»
در این حدیث، پیامبر اسلام بر شباهت اسمی و کنیه ای خود با منجی بشریت اشاره کرده است، آن ذخیره خدا که گر چه غایب است؛ اما حاضر است و پناهگاه درماندگان.
مناجات شعبانیه که چندین بار در آن ذکر صلوات آمده است، مستحب است در هر روز، و شب نیمه شعبان خوانده شود، از این رو معلوم می شود که بین ذکر شریف صلوات و مهدی موعود (عجل الله تعالی فرجه الشریف) رابطه تنگاتنگی هست؛ کما اینکه می توان گفت در مجالس و محافل مذهبی، بعد از نام زیبای پیامبر، بیشتر برای امام زمان (علیه السلام) و ظهور او صلوات می فرستند.
اگر در مناجات شعبانیه بعد از ذکر صلوات، خطاب به اهل بیت می گوییم: «الْکَهْفِ الْحَصِینِ وَ غِیَاثِ الْمُضْطَرِّ الْمُسْتَکِینِ[۶] پناهگاه محکم و فریادرس بیچارگان درمانده.» امام زمان (علیه السلام) مصداق حی و حاضر آن است.
شعبان، ماه رسول خداست. پیامبر اسلام می فرماید: « شعبان شهری فرحم الله من أعاننی على شهری شعبان شهر من است، خدا رحمت کند کسی که مرا در این ماه کمک کند.» و در حدیث دیگری، به ثواب روزه گرفتن در این ماه اشاره می کند.
گر چه در ماه شعبان به روزه گرفتن توصیه شده است، اما از آنجا که این ماه، ماه رسول خداست، صلوات فرستادن بر محمد و آل محمد (صلوات الله علیهم اجمعین) جایگاه ویژه ای دارد.
در دعای فرج امام زمان (علیه السلام) از خدا می خواهیم که بر محمد و آلش درود فرستد (ذکر صلوات) و ما را به حق ایشان گشایش دهد، وابتدا به پیامبر و وصی او پناه می بریم و سپس به مهدی موعود (عجل الله تعالی فرجه الشریف). « یا مُحَمَّدُ یا عَلِی یا عَلِی یا مُحَمَّد اِکفِیانِی فَإِنَّکمَا کافِیانِ وَ انْصُرَانِی فَإِنَّکمَا نَاصِرَانِ یا مَوْلانَا یا صَاحِبَ الزَّمَانِ اَلْغَوْثَ الْغَوْثَ الْغَوْثَ[۷] ای محمد ای علی ای علی ای محمد(صلوات الله علیهما اجمعین) یاریم دهید که به حقیقت شمائید یاور من و کفایتم کنید که براستی شمائید کفایت کننده من، ای مولای من ای صاحب الزمان به فریادم برس به فریادم برس به فریادم برس.»
سخن آخر
دو دلیل برای اهمیت ذکر صلوات در ماه شعبان بیان کردیم: اول اینکه شعبان ماه رسول خداست و قرآن کریم، ما را به فرستادن صلوات بر پیامبر دعوت می کند، و دوم اینکه در این ماه با عظمت، امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) به دنیا آمده است؛ امام زمانی که پیامبر، اسم او را شبیه اسم خودش و کنیه او را همچون کنیه خودش می داند، و خواندن صلوات شعبانیه در نیمه شعبان که تولد ایشان است، نیز وارد شده است.
پی نوشت ها:
۱ــ ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ابن بابویه قمی، ص ۵۹
[2]. مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، شیخ طوسی، ج ۲، ص ۸۲۵
[3]. فضائل الأشهر الثلاثه ، ابن بابویه، ص۵۴
[۴]. مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، ج ۲، ص ۸۲۹
[5]. مناقب آل أبی طالب علیهم السلام (لابن شهرآشوب)، ج ۲، ص۲۲۷
[۶]. مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، همان
[۷]. منتخب مفاتیح الجنان، شیخ عباس قمی، ص۳۶۰و ۶۱
سید حسین سیدی