تاژکداران دستگاه گوارش – ادراری و تناسلی

چهار جنس شایع تاژکداران روده ای عبارتند از : ژیاردیا لامبلیا، کیلوماستیکس مسنیلی، تریکوموناس هومینیس و دی انتاموبا فراژیلیس. از این میان تنها بیماری زایی ژیاردیا و دی انتاموبا اثبات شده است و تاژکداران دیگر به صورت همسفره در دستگاه گوارش زندگی می کنند. تاژکدار آلوده کننده ی دستگاه تناسلی ادراری نیز تریکوموناس واژینالیس نام دارد.

ژیاردیا لامبلیا

مقدمه

این تاژکدار انگلی مولد بیماری ژیاردیازیس یا اسهال بک پکر (اسهال کوهنوردان) می باشد. تروفوزوئیت انگل دارای دو هسته است و با تقارن دو طرفی با ابعادی به طول ۲۱ – ۹ و عرض ۱۵ – ۵  میکرون شناخته می شود. فرم کیستی بیضوی و به ابعاد ۸ تا ۱۴ و ۷ تا ۱۰ میکرون می باشد.

نوع حرکت تروفوزوئیت ژیاردیا را به نوع حرکت برگ درحال سقوط تشبیه کرده اند.چهار جفت تاژک نیز به صورت متقارن قابل مشاهده می باشد. در شرایط نامناسب، تروفوزوئیت ژیاردیا حالت کیستی به خود می گیرد که با جدار صاف خود قابل تشخیص است که گاهی دیواره دو لایه به نظر می رسد.

در رنگ آمیزی های پایدار، معمولا ۴ هسته به همراه تاژک ها ، منظره ای به هم ریخته را در داخل کیست به وجود می آورند. در رنگ آمیزی با یُد، هسته ها را می توان به رنگ قهوه ای و یا زرد مشاهده نمود. رنگ آمیزی هماتوکسیلین ائوزین دقیق ترین رنگ آمیزی دائمی به شمار می رود.

انتقال کیست ها به افراد به صورت دهانی – مدفوعی و به دنبال رعایت نکردن بهداشت صورت می پذیرد. تنها شکل کیستی این انگل عفونت زا می باشد و از علایم این بیماری می توان به اسهال، نفخ  و باد گلو ، درد کرامپ های شکمی ، حساسیت به لمس ناحیه اپی گاستر ، هیپوپروتوئینمی، هیپوگاماگلوبولینمی و استئاتوره یا اسهال چرب اشاره کرد که بویی بسیار زننده شبیه تخم مرغ گندیده دارد که به علت افزایش باکتری ها و اسیدهای صفراوی ایجاد می شود.

این انگل به واسطه طیف گسترده ی جغرافیایی، شاخص بسیار مناسبی برای وضعیت بهداشتی مناطق مختلف به شمار می رود. ژیادریا بیشتر در کودکستان ها، مهدها و مدارس و در سنین پایین به واسطه عدم رعایت بهداشت به صورت اپیدمی بروز می کند. آمار ابتلا به این بیماری در کشور ما حدود ۱۶ درصد می باشد.

روش تشخیص

متداول ترین روش تشخیصی، تهیه لام مستقیم و رنگ آمیزی تری کروم و مشاهده کیست ها یا تروفوزوئیت ها در مدفوع می باشد. استفاده از روش فرمل اتر به تغلیظ نمونه و افزایش شانس یافتن کیست ها کمک زیادی می کند. در بیمارانی که نشانه های بالینی دارند، روش الایزا برای تائید حضور انگل در مدفوع روشی سریع، حساس و به صرفه از لحاظ اقتصادی می باشد.

درمان

داروی انتخابی مترونیدازول یا فلاژیل می باشد که تاثیر خوبی بر روی از بین بردن انگل می گذارد. برای کودکان می توان از داروی جایگزین فورازولیدون استفاده کرد. رعایت بهداشت فردی و محیط و همچنین ضدعفونی کردن آب ها با کلر می تواند در پیشگیری از ایجاد ژیاردیازیس حائز اهمیت باشد.

تریکوموناس واژینالیس

تریکوموناس های انسانی از سه گونه تشکیل شده است:۱) تریکوموناس تناکس(دهانی)    ۲) تریکوموناس هومینیس (در روده ی بزرگ و سکوم)     ۳) تریکوموناس واژینالیس (در دستگاه تناسلی زنان)

تنها گونه ی بیماری زا از خانواده تریکوموناس ها، تریکوموناس واژینالیس می باشد.

مقدمه

این تاژکدار عامل بیماری های واژنیت تریکومونادی و اورتریت و پروستاتووزیکولیت می باشد. فاقد مرحله ی کیستی است و تنها به صورت تروفوزوئیت یافت می شود. اندازه ی آن ۱۵ تا ۲۵ میکرون است و با یک هسته ی قدامی درشت مشخص می شود. در راس تک یاخته ۴ تاژک قرار دارد و تاژک پنجم به صورت یک پرده ی مواج تا نیمه های بدن تک یاخته به عقب برگشته است که به حرکت سلول کمک می کند. تروفوزوئیت این انگل از مقاوم ترین تک یاخته های انگلی می باشد.

بیماری حاصله از این انگل جز بیمای های مقاربتی است و به صورت مستقیم از فردی به فرد دیگری منتقل می شود و زنان مخزن این بیماری هستند. بیماری به دلیل بهم خوردن PH در واژن ایجاد می شود.

بارزترین علامت در زنان، واژنیت تریکومونادی همراه با سوزش و تکرر ادرار است که به شکل برجستگی در دیواره واژن، پرخونی و التهاب ظاهر می شود و ترشحات واژن افزایش پیدا می کند. در مردان گاهی موجب التهاب مجاری ادراری، مثانه و پروستات می شود و ندرتاً عقیمی برگشت پذیر را ایجاد می کند.

تشخیص

این انگل در زنان در رسوب ادرار و ترشحات واژن و در مردان در رسوب ادرار و ترشحات پروستات قابل مشاهده است. قابل قبول ترین روش تشخیص تهیه لام مرطوب یا جستجوی تریکوموناس در محیط های کشت به صورت زنده می باشد. در زیر میکروسکوپ این تک یاخته به شکل گلابی و با حرکت جهت دار شناسایی می شود. استفاده از محیط کشت دقیق ترین و حساس ترین روش تشخیص است اما روش مشاهده مستقیم لام مرطوب یک روش سریع، ارزان و تا ۹۰ درصد قابل اطمینان است.

درمان

مناسب ترین دارو برای درمان مترونیدازول است. از دوش سرکه جهت به تعادل رساندن PH واژن نیز استفاده می شود.

دی انتاموبا فراژیلیس

با وجود اینکه این انگل فاقد تاژک است اما جز تاژکداران به حساب می آید. قطر دی انتاموبا بین ۳ تا ۱۸ میکرون متغیر است و با پاهای کاذب حرکت می کند. این تک یاخته را می توان در مدفوع آبکی تازه تشخیص داد. دارای ۲ هسته است و پاهای کاذب به این انگل منظره ای ستاره ای شکل می دهد. انگل فاقد مرحله ی کیستی است و دو هسته در مرحله تلوفاز متوقف شده اند.

اکثر عفونت ها بدون علایم بالینی است اما در مواردی باعث ایجاد درد شکم ،انتریت، مدفوع خونی و اسهالی موسوم به اسهال بلغمی همراه با موکوس می شود.

تشخیص

شستشوی مدفوع با سالین به مشاهده انگل کمک می کند. مشاهده ی مستقیم بهترین روش تشخیصی است و رنگ آمیزی تری کروم موجب تشخیص انگل های غیرقابل تشخیص در نمونه می شود.

درمان

داروی مناسب یدوکینول است.

منابع

• تک یاخته شناسی پزشکی تالیف دکتر ادریسیان و همکاران، انتشارات دانشگاه تهران ۱۳۹۴
• انگل شناسی برای کنکور تالیف عادل اسپوتین و همکاران، انتشارات خسروی سال ۱۳۸۹