حمد و سپاس، خداوندی که انسان را آفرید و هدایتش کرد؛ «الذی خلق فسوی و الذی قدر فهدی»(۱) و درودی
بی پایان بر حضرت ختمی مرتبت که او را جز برای رحمت همه جهانیان نفرستاد؛ «و ما ارسناک الا رحمه للعالمین»(۲) و اهل بیت بزرگوار او علیهم السلام؛ «انما یرید الله لیذهب عنکم الرجس اهل البیت و یطهرکم تطهیرا»(۳). این نوشتار کوتاه بر آن است که سیره و روش زندگی پیامبر اکرم و اهل بیت شریف شان که درود خدا بر آنها با،د در موضوع ارتباط مسجد با خانواده را بررسی کند.
بالطبع یافتن سیره، از سه راه بررسی قول و فعل و تقریر آنها امکان پذیر است. ما در این مجال به اقوالی از آنها که در کتب معتبر حدیثی نقل شده اکتفا می کنیم و نکاتی را که در ارتباط با موضوع نوشتار، می‌توان برداشت کرد، بیان می‌کنیم. البته محدثین در کتاب‌های حدیثی، تا آنجا که بنده اطلاع دارم بابی با عنوان مسجد و خانواده نگشوده اند، فلذا ما باید تمام ابواب مربوط به مسجد را بررسی کنیم؛
۱- مسجد، محلی مناسب برای اجتماع همه افراد و خانواده‌ها از جمله شیعه و سنی است. محمد بن الحسن باسناده عن ابن ابی عمیر عن بعض اصحابه قال: قلت لابی عبدا… انی لاکره الصلاه فی مساجدهم، فقال: لا تکره الی ان قال: فأدفیها الفریضه و النوافل واقض ما فاتک.(۴) در این روایت، راوی از اینکه به مساجد اهل سنت رود اظهار بی میلی کرده است، ولی امام صادق (علیه السلام) در جواب، این عدم تمایل را رد کرده و از او خواسته که نمازهای واجب و مستحب و حتی قضایش را در مساجد اهل سنت به جا آورد.
نکته: اگر ما این نگاه را توسعه دهیم، مسجد بهترین مکان مشترک بین همه مسلمین، اعم از شیعه و سنی است. این مکان مقدس که به تعبیر امام نباید نسبت به حضور در آن بی میل بود، اگر چه اکثر کسانی که در آن شرکت می‌کنند در مذهب، با ما مخالف باشند، حال اگر این حضور به طور خانوادگی صورت گیرد، سطح روابط حسنه و انس و الفت، چه قدر زیاد و فراگیر می‌شود و امروز ما شاهد کشتارهایی که در کشورهای مسلمان اعم از عراق و پاکستان و… به خاطر اختلاف و
کینه های مذهبی، نبودیم.
۲- مسجد بهترین مکان برای ارتباط خانواده‌ها در یک محله و منطقه است. عبدالله بن جعفر فی اقرب الاسناد عن السندی بن محمد، عن ابی البختری عن جعفر، عن ابیه ان علیا علیه السلام کان یقول: لیس لجار المسجد صلاه اذا لم یشهد المکتوبه فی المسجد اذا کان فارغا صحیحا.(۵) حضرت علی علیه السلام می فرماید: همسایه مسجد اگر امکان حضور در مسجد را دارد باید برای نمازهای واجب به مسجد بیاید.
نکته: با توجه به زندگی ماشینی امروز و آپارتمان نشینی که بین ما معمول است ارتباط بین همسایه‌ها، بسیار کم شده و خانواده‌ها مثل جزایری جدا از هم بدون اینکه با کسی در ارتباط باشند زندگی می‌کنند. مسجد بهترین مکان برای ایجاد چنین رابطه و اطلاع خانواده‌ها از هم می‌باشد تا از مشکلات هم آگاه شوند و در وقت نیاز به داد هم برسند.
۳- مسجد ملاک و شاخصی مهم برای ایجاد ارتباط خانوادگی است. عن ابی عبدالله علیه السلام ان امیرالمومنین علیه السلام بلغه ان قوما لا یحضرون الصلاه فی المسجد فخطب فقال: ان قوما لا یحضرون الصلاه معنا فی مساجدنا فلا یواکلونا و لا یشاربونا و لا یشاورونا و لا یناکحونا و…(۶) امام صادق (علیه السلام) نقل می‌کنند که به امیرالمؤمنین (علیه السلام) خبر رسید که گروهی از مردم در مسجد برای اقامه نماز حاضر نمی‌شوند. حضرت در سخنرانی خود فرمودند: کسانی که برای نماز با ما در مسجد حاضر نمی‌شوند نباید با ما همغذا شوند و با ما مشاورت کنند و از بین ما برای ازدواج، کسی را انتخاب کنند و…
نکته: یکی از دغدغه‌های ما برای تشکیل خانواده، ملاک هایی است که اسلام برای همسر شایسته، قرار داده است. در این روایت یکی از مهم ترین ملاک‌ها حضور فرد در مسجد برای اقامه نماز است. پس بر خانواده‌ای متدین که برای دخترش خواستگار آمده، لازم است که برای تحقیق به مسجد بروند.
۴- مسجد بهترین مکان برای پر کردن اوقات فراغت اعضای خانواده است. عن علی بن ابی طالب کان یقول: من اختلف الی المسجد اصاب احدی الثمان: اخا مستفادا فی الله او علما مستطرفا او آیه محکمه او یسمع کلمه تدله علی هدی او رحمه منتظره او کلمه ترده عن ردی او یترک ذنبا خشیه او حیاء.(۷) حضرت علی (علیه‌السلام) بارها می‌فرمودند: کسی که زیاد به مسجد بیاید یکی از هشت چیز نصیبش می‌شود که یکی از آن آنها برادری و دوستی در راه خدا، علمی جدید و حرفی که او را هدایت می‌کند و مطلبی که او را از هلاکت و نابودی حفظ می‌کند.
نکته: یکی از مشکلات عصر ما، چگونه پر کردن اوقات فراغت مردم خصوصاً نسل جوان است. طبق این روایت، مسجد گزینه بسیار خوبی برای رفع این دغدغه است. بنابراین مساجد باید طوری برنامه‌ریزی کنند که در کنار اقامه نماز جماعت، برنامه‌های متنوع دیگری در جهت رشد نمازگزاران داشته باشد. آن وقت است که خانواده‌ها، شور و شوق بیشتری نسبت به حضور در مسجد پیدا می‌کنند.
۵- پیاده روی خانوادگی به سوی مساجد، حرکتی الهی است. وفی (عقاب الأعمال عن رسول الله – صلی الله علیه و آله و لم – قال: من مشی الی مسجد من مساجد الله فله بکل خطوه خطاها حتی یرجع الی منزله عشر حسنات و معی عنه عشر سیئات و رفع له عشر درجات.(۸) رسول اکرم (ص) فرمودند: هر کسی به سمت مسجدی از مساجد خدا حرکت کند، به ازای هر قدمی که بر می‌دارد تا اینکه به خانه‌اش برگردد، ده حسنه به حسناتش افزوده می‌شود و ده تا از کارهای زشتش محو می‌شود و ده درجه بالا برده می‌شود.
نکته: طبق این روایت، حرکت و پیاده رفتن به سوی مسجد، ما را به سمت بهشت می‌برد، چون به حسنات و درجات ما می‌افزاید و ضمناً ما را از جهنم دور می‌کند، چون سیئات ما را محو و نابود می‌کند. از طرفی در قرآن به همه مؤمنین خطاب شده که شما وظیفه دارید خود و خانواده‌تان را از آتش جهنم حفظ کنید؛ «یا ایها الذین آمنوا قوا انفسکم و اهلیکم نارا»(۹) آیا یکی از راه‌های این حفظ از آتش، همین حرکت به سوی مساجد نیست؟ اگر در موقع نماز، خانواده‌ها به صورت دسته جمعی و پیاده به سوی مساجد محله خود، حرکت کنند بزرگ ترین تبلیغ و اعلام برای نماز جماعت نیست؟ »و من یعظم شعائر الله فانها من تقوی القلوب»(۱۰)
یعنی هر کس شعائر الهی را بزرگ دارد، این کار نشانه تقوای دل هاست.
۶- به زنان برای حضور در مسجد، اذن دهید. قال النبی – صلی الله علیه و آله و سلم -: اذا استأذنت احدکم امرأته الی المسجد فلا یمنعها»(۱۱) پیامبر اکرم (ص) فرمودند: هرگاه همسر یکی از شما برای رفتن به مسجد اجازه گرفت مانع او نشوید.
نکته: از این روایت، لزوم حضور اعضای خانواده اعم از زن و مرد و نقش مثبت آنها در مسجد، استفاده می‌شود. البته شرط لازم آمدن زن به مسجد، حفظ عفت خویش می‌باشد. لذا امام خمینی (ره) می‌فرماید: برای زن‌ها نماز خواندن در خانه بهتر است، اما اگر بتوانند کاملاً خود را از نامحرم حفظ کنند بهتر است در مسجد نماز بخوانند.(۱۲)
۷- برطرف کردن موانع ذکر خدا در مسجد، لازم است. قال رسول الله – صلی الله علیه و آله و سلم – جنبوا مساجدکم صبیانکم و مجانینکم و شراءکم و بیعکم.(۱۳) پیامبر اکرم (ص) فرمودند: دور کنید کودکان و دیوانگان و خرید و فروش را از مساجد خودتان.
نکته: مسجد، مکانی است برای یاد خدا. پس هر چیزی که باعث می‌شود این حضور قلب و یاد الهی را از بین ببرد، مذموم و مورد نهی است. حضور کودکان در صورتی که باعث نجس شدن مسجد و یا آزار نمازگزاران نشود، از جهت آموزش و تشویق به حضور در مسجد، خیلی مفید و مؤثر است، لذا چه خوب است که اتاقی در مساجد با امکاناتی رفاهی، و سرگرمی قرار داده شود که کودکان، هم در مسجد با شوق، حضور پیدا کنند و هم خاطره خوبی در ذهن آنها از مسجد بماند و هم موجب آزار دیگران نشوند.
پی نوشتها:
۱ -آیه ۲و۳ سوره اعلی
۲ - آیه ۱۰۷ سوره انبیاء
۳ - آیه ۳۳ سوره احزاب
۴ - وسائل الشیعه ج۳ ص۲۸۲ ابواب احکام المسجاد باب ۱ ح۱
۵ - وسائل الشیعه ج۳ ص ۲۸۳ ابواب احکام المساجد باب ۲ ح۵
۶ - وسائل الشیعه ج۳ ص ۲۸۳ ابواب احکام المساجد باب ۲ ح۹
۷ - وسائل الشیعه ج۳ ص۲۸۴ ابواب احکام المساجد باب ۳ ح۱
۸ - وسائل الشیعه ج۳ ص ۲۸۵ابواب احکام المساجد باب ۴ ح۳
۹ - آیه ۶ سوره تحریم
۱۰ - آیه ۳۲ سوره حج
۱۱ - مستدرک الوسائل ج۳ ص ۴۴۶
۱۲ - رساله توضیح المسائل مساله ۸۹۴
۱۳ - وسائل الشیعه ج۳ ص ۲۹۹ باب ۲۷ ح۲