قواعد عربی ۴۰

نکته ی مهم : به یاد داشته باشیم که زمان و مکان دو جزء جدا ناشدنی از فعل هستند و زندگی بدون وجود « زمان » و « مکان » قابل تصور نیست ، به همین دلیل در عربی کلمات خاصی برای « زمان و مکان » وضع شده است و شما باید با این کلمات و وزن آنها آشنا شوید.

 کلید تشخیص اسم زمان و مکان ( مَفْعَل و مَفْعِل ) است.

۴) صفت مشبهه

۴) صفت مشبهه : یکی دیگر از اقسام اسم های مشتق « صفت مشبهه » می باشد و صفت مشبهه در عربی معادل با صفت مطلق یا ساده در فارسی است ، مثل کلمات : خوب ، زیبا ، شجاع ه مهربان ، تشنه  و . . .

 سوال۱ : چگونه صفت مشبهه را بشناسیم؟

   خوشبختانه راه آسان است ، چون صفت های مشبهه دارای اوزان مشخصی هستند و با آن وزن ها می توانیم صفت های مشبهه را بشناسیم ؛ یکی دیگر از راه های شناخت صفات مشبهه دانستن معنی کلمات است.

مهم ترین وزن های «  صفت مشبهه » عبارتند از:

       ۱-  فَعیل :  شَریف ، کریم ، لطیف ،

       ۲-  فَعْل  : صَعْب ، سَهْل ، خَصْم ،

       ۳-  فَعِل : خَشِن ، فَرِح ، حَذِر ( بیمناک ) ، کَسِل (تنبل )

       ۴- فَعْلان : جَوْعان ( گرسنه ) ، عَطشان ( تشنه ) ، غَضْبان ( عصبانی )

صفت های مطلق  ( ساده ) در فارسی ، اغلب در زبان عربی  ( صفت مشبهه ) هستند.

توجه داشته باشید که:

۱- ملاک اصلی برای تشخیص صفت مشبهه معنای کلمات است . ( صفت مشبهه دربردارنده ی صفتی پایدار و دائمی است که به آن دلالت می کند ، مثل : کَریم ( بخشنده ) ،  غَنّی ( بی نیاز ) و . . .

۲- در قواعد کتاب به صفت های مشبهه که برعیب و رنگ دلالت می کنند ، اشاره ای نشده است و ما هم از آوردن آنها ، خودداری می کنیم.

۵) اسم مبالغه

تعریف اسم مبالغه :  یکی دیگر از اقسام اسم های مشتق« اسم مبالغه » است و این اسم بر کثرت و فراوانی صفتی در شخصی یا چیزی و یا در خداوند بزرگ  دلالت می کند ، مثل : غَفوُر( بسیار بخشنده ) ، کذّاب ( بسیار دروغ گو )

سوال۲ : چگونه اسم مبالغه را بشناسیم؟

    راه شناخت این گونه اسم ها آسان است ، چون مانند صفت های مشبهه دارای اوزان معینی هستند . که وقتی آن وزن ها را یاد بگیریم ، می توانیم اسم های مبالغه را تشخیص دهیم ؛ فراموش نکنیم که یادگیری معانی کلمات هم کمک فروانی به ما در تشخیص اسم های مشتق ، می نمایند.

 مهم ترین وزن های « اسم مبالغه » عبارتند از:

       ۱- فَعّال : سَـتّار ، کَـذّاب ، غَـفّار، جَـبّار

       ۲- فَعول : رَؤُوف ، غَـفوُر، صَدوُق

       ۳- فَعّاله : عَلّامَـه ، فَـهّامَـه ، کَذّابـه ، اَمّارَ ه ، لَـوّامَـه

       ۴- فَعیل : قَدیر ، حَکیم ، حَمید ، شَهید  ( قادر ، حاکم ، حامد ، شاهد ) ساخته می شود .

نکته ی بسیار مهم : در صفت مشبهه و اسم مبالغه  وزن ( فَعیل ) وجود دارد ، برای تشخیص این وزن که صفت مشبهه است و یا اسم مبالغه بدین صورت عمل می کنیم : اگر از وزن فعیلی که آمده است توانستیم اسم فاعل بسازیم آن وزن فعیل ، اسم مبالغه می باشد وگر نه صفت مشبهه است .

 نکته مهم  :

۱- در عربی معمولاً شغل ها بر وزن « فَعّال » می آیند ، مانند : بَقّال ، قَصّاب ، عَطّار  بزّاز و . . .

۲- نشانه ی تای گرد در وزن « فَعّاله » بر مؤنث دلالت نمی کند ، بلکه به کثرت و زیادی صفت دلالت دارد ، مانند : عَلّامه :  بسیار داننده  ، کَذّابه : بسیار دروغگو

۳- صفت مشبهه و اسم مبالغه شباهتشان این است که هر دو به عنوان صفت به کار می روند ، صفت مشبهه حالت پایدار و دائمی دارد ولی اسم مبالغه به زیاد بودن یک صفت در انسان یا بسیار پرداختن بدان ، دلالت می کند ؛ مانند : صفت مشبهه = خَشِن (خشمناک) ، شَریف ( انسان باشرف )

اسم مبالغه  = سَتّار ( بسیار پوشاننده ) ، علّامه ( انسان بسیار دانا ) ، « أمّاره »  ( بسیار امر کننده )

۴ – اسم های مبالغه ی زیر معمولا در زبان فارسی به کار می روند . غفّار ، ستّار ، کذّاب ، قصّاب ، عطّار ، بقّال ، حسّاس  و . . .

۵) اسم تفضیل : یکی دیگر از اقسام اسم های مشتق ، « اسم تفضیل » است ، اسم تفضیل بر کمتر یا بیشتر بودن صفتی در فردی یا شیئی نسبت به دیگری ، دلالت می کند.

سوال :  آیا یاد گیری « اسم تفضیل » آسان است؟

   بله ، اسم تفضیل دارای وزن مشخصی است و یادگیری آن آسان است؛ اسم تفضیل در مذکر بر وزن  « أفْعَل » و در مؤنث بر وزن  «  فُعْلَی » می آید ، اَکْبر ، کُبْری – اَصْغَر ، صُغْری – اَحْسَن ، حُسْنَی .

نکته های مهم : باید بدانیم که:

۱- در زبان فارسی نیز صفت تفضیلی داریم و نشانه ی آن « تر » است ، مثل : زرنگ تر ، با هوش تر ، زیباتر و . . .

۲-  وجود حرف « مِنْ = از » پس از وزن « أفْعَل » دلیلی بر اسم تفصیل بودن کلمه است ، مانند :

      هُـــــوَ       اَکْـبَرُ  مِـنْ  اَخی  ( او از برادرم بزرگ تر است)  سَــعیدٌ   اجْـمَـــلَ مِنْ  حَمیدٍ

       اسم مذکر      اسم تفضیل مذکر                                                         اسم مذکر    اسم تفضیل مذکر

     هِـــــیَ    کُبری مِـنْ مریَمَ    (  او بزرگ تر از مریم است)   مریَـــمَ     جُــملی مِـنْ  حَمیدٍ

   اسم مونث   اسم تفضیل مونث                                                                 اسم مونث    اسم تفضیل مونث

۳- همانطور که بیان کردیم، صفت تفضیلی برای مقایسه فرد یا چیزی با فرد یا چیز دیگر و یا گروهی با گروهی دیگر ، به کار می رود.

هذهِ الْوِرْدَهُ جُـمْلی مِنْ تِلْکَ الْوِرْدَهِ .       ( این گل از آن گل زیبا تر است )

اگر اسم تفضیل در عربی بدون ( مِنْ ) بیاید آن را به صورت صفت عالی  ( ترین ) معنی می کنیم . مانند : اَعظَمُ دَرَجَهٍ  =  بزرگ ترین درجه