قواعد درس پنجم از کتاب دوم دبیرستان
نکته‌ی مهم۱ : اسم مثنی و جمع مذکر سالم هرگاه مضاف واقع شوند ، نون آن ها حذف می‌شود . مانند :
راحِمینَ الضُّعفاءِ = راحِمی الضُّعفاءِ ، مُعلِّمانِ الْمَدرسهِ = مُعَلِّما اَلْمَدرسَهِ.
مضاف مضاف
نکته‌ی مهم۲ : مضاف بودن در جمله ، نقش نحوی و ترکیبی نیست ، به عبارت دیگر خود کلمه‌ی مضاف ، در جمله نقش‌های مختلفی از قبیل ، فاعل ، مفعول ، مبتدا ، و … رامی‌پذیرد . مانند :
یرْحَمُ اللهُ راحِـمی الـــضُّعفاءِ . جـــــاءَ مُـــعَــلِّمُ الْــمَـدرسهِ .
فعل وفاعل ( مضاف ) مضاف‌الیه و مجرور فعل ( مضاف) مضاف‌ٌ الیه و مجرور
مفعولٌ به و منصوب با «یاء» فاعل و مرفوع
الِصِّـفهُ ( موصوف و صفت ) : به دو جزء ترکیبی مانند « الوردهُ الحمراءُ » ، « رَجَلٌ بَدَوی » که جزء دوم به تنهایی وجود خارجی ندارد ، « موصوف و صفت » ( منعوت و نعت ) گفته می‌شود .
در زبان عربی نیز مانند زبان فارسی به خاطر نیاز کلمات به توضیح و توصیف ، موصوف و صفت داریم . درترکیبات وصفی ، همیشه اسم دوم ( صفت یا نعت ) مشخصات اسم ماقبل خود را ( موصوف یا منعوت ) بیان کرده و خصوصیات آن را می‌پذیرد . مثل :
در فارسی : گل سرخ ، باغچه‌ی زیبا ، حماسه‌ی با شکوه
ألوردهُ الْحمراءُ شَجَرَهٌ مبارکهٌ ألباقیاتُ الصَّالحاتُ
موصوف صفت موصوف صفت موصوف صفت
نکته‌ی مهم۱ : صفت ( نعت ) در زبان عربی در چهار مورد از موصوف (منعوت) تبعیت و پیروی می‌کند:
۱- عدد : مفرد : رَجُلٌ عالمٌ ، إمراهٌ عالمهٌ مثنی : رَجُلانِ عالمانِ ، إمراتانِ عالمتانِ
جمع : رِجالٌ عالمونُ ، إمْرَآتٌ عالماتٌ
۲- جنس : مذکر : ألْمُعلِّمُ الْفاضِلُ ، الطّالبُ الْمُجِدُّ .
مونث : اَلّْمُعلِّمهُ الْفاضِلهُ ، الطّالبهُ الْمُجِدَّهُ .
۳ – شناسایی : معرفه : الشَّجرهُ الْکبیرهُ ، ألْباقیاتُ الصّالِحاتُ . نکره : شَّجرهٌ کبیرهٌ ، باقیاتٌ صالِحاتٌ .
۴- اعراب : مرفوع : کتابٌ مفیدٌ ، ملکٌ عظیمٌ . منصوب : کتاباً مفیداً ، ملکاً عظیماً .
مجرور : کتابٍ مفیدٍ ، ملکٍ عظیمٍ .
نکته‌ی مهم ۲ : صفت برای جمع غیر انسان ( غیر عاقل ) می‌تواند به صورت « مفرد مؤنث » بیاید ،
مانند : أَعمالٌ حَسَنَهٌ أَلْأیامُ الْجمیلهُ
موصوف (صفت) مفرد مونث موصوف (صفت) مفرد مؤنث
جمع غیر انسان جمع غیر انسان
نکته‌ی مهم ۳ : جمله نیز می‌تواند برای یک اسم نکره « صفت » واقع شود ( أَلْجُملاتُ بَعْدَ النّکراتِ صفاتٌ ) ، مانند :
قَرَأْتُ آیهً أَثَرَتْ فی قَلْبی. ألْمُؤمِنُ إنسانٌ یحِبُّ الْخَیرِ.
اسم نکره جمله وصفیه ، محلاً منصوب اسم نکره جمله‌ی وصفیه ، محلاً مرفوع
توجه : اعراب جملات وصفیه بنابر مبنی بودن « محلی » است و از اسم نکره‌ی ماقبل خود تبعیت می‌کنند .
نکته‌ی مهم ۳ : یک اسم در آنِ واحد می‌تواند هم صفت داشته باشد هم مضاف‌ٌ الیه .
در فارسی صفت قبل از مضاف‌الیه می‌آید ، مانند :
کتاب جالب داستان . عطش شدید او
صفت مضاف‌الیه صفت مضاف‌الیه
در عربی مضاف‌الیه قبل از صفت می‌آید ، مانند : اَلسّلام علی عبـــادِ اللـهِ الصّالِحینَ . ( سلام بر بندگان صالح خدا ) مضاف‌الیه نعت ( صفت )
أشــعَـهُ الْقـمرِ الْـفـضـّیهُ . ( اشعه‌ی نقره‌ای ماه )
موصوف مضاف‌الیه صفت
عَــطْــشُــــهُ الــشَّــدیـــــدُ . ( عطش شدید او )
موصوف مضاف‌ٌ الیه صفت
نکته‌ی مهم ۴ : در زبان عربی بر خلاف فارسی ، مضافٌ‌الیه بر صفت مقدم است .
نکته‌ی مهم ۵ : در زبان عربی برخی از اسم‌ها وجود دارند که بدون داشتن علامت تانیث ، « مؤنث » به شمار می‌آیند . مانند : شمسٌ ( خورشید ) ، أرضٌ ( زمین ) ، نارٌ ( آتش ) ، ریحٌ ( باد ) ، دارٌ ( خانه ) ، بئرٌ ( چاه ) و نام اغلب اعضای زوج بدن ( رِجْلٌ : ( پا ) ، ید : ( دست ) ، عَین : چشم و … ) که به آنها « مونث معنوی » می‌گویند .
نکته‌ی مهم ۶ : گاهی اوقات برای کلمه ای نکره ، جمله ای می آید و آن را توصیف می کند که آن جمله را صفت از نوع جمله ی وصفیه می گوییم . مانند :
رایتُ ظَبیاً یَمشی بِهدوءٍ .
موصوف صفت از نوع جمله ی وصفیه