مبانی ژنتیک

برای خرید محصول فوق ، روی دکمه خرید زیر کلیک کنید .

نکته ۱:

برای محاسبه‌ی تعداد انواع فنوتیپ یا ژنوتیپ نو ترکیب ، ابتدا تعداد کل انواع فنوتیپ یا ژنوتیپ را مطابق روش گفته شده به دست می‌آوریم سپس در یکی از چهار حالت زیر تعداد انواع فنوتیپ یا ژنوتیپ نو ترکیب را می‌یابیم:

۱) اگر فنوتیپ یا ژنوتیپ دو والد متفاوت باشد و در ژنوتیپ یا فنوتیپ های فرزندان دیده شود، از تعداد کل انواع فنوتیپ یا ژنوتیپ عدد ۲ را کم می کنیم

۲) اگر فنوتیپ یا ژنوتیپ تنها یکی از دو والد در ژنوتیپ ها یا فنوتیپ های فرزندان دیده شود از تعداد کل انواع فنوتیپ یا ژنوتیپ عدد ۱ را کم می کنیم.

۳) اگر فنوتیپ یا ژنوتیپ دو والد یکسان باشد و در ژنوتیپ ها یا فنوتیپ های فرزندان دیده شود از تعداد کل انواع فنوتیپ یا ژنوتیپ عدد ۱ را کم می کنیم.

* در مسائل خود لقاحی، برای محاسبه‌ی تعداد انواع فنوتیپ یا ژنوتیپ نو ترکیب کافی است عدد ۱ را از فنوتیپ و یا ژنوتیپ کل ، کم کنیم .

۴ ) اگر فنوتیپ یا ژنوتیپ هیچ یک از دو والد در ژنوتیپ یا فنوتیپ های فرزندان دیده نشود، تعداد کل انواع فنوتیپ و ژنوتیپ را به عنوان تعداد انواع فنوتیپ یا ژنوتیپ نو ترکیب در نظر می‌گیریم.

نکته ۲:

برای تشخیص ژنوتیپ از روی فنوتیپ از روابط میان آلل ها در صفات مختلف استفاده می کنیم که صفات مهم کتاب درسی عبارتند از:

۱) صفات نخود فرنگی: در نخود فرنگی بلندی گیاه بر گوتاهی آن، گل جانبی به انتهایی، غلاف باد کرده به چروکیده ، غلاف سبز به زرد، دانه‌ی صاف به چروکیده ، دانه زرد به سبز و رنگ گلبرگ ارغوانی به سفید غالب است.

۲) رنگ چشم آدمی : در آدمی‌رنگ چشم قهوه‌ای بر آبی غالب است.

۳) رنگ خوکچه هندی: در خوکچه هندی رنگ موی سیاه بر سفید غالب است.

۴) رنگ گل میمونی یا گل لاله عباسی: در گل میمونی یا لاله عباسی رنگ قرمز به رنگ سفید غلبه‌ی ناقص دارد و وجود هر دو آلل در کنار هم سبب بروز رنگ صورتی می‌شود.

۵) حالت موی انسان: در انسان حالت موی فرفری (مجعد) به موی صاف غلبه‌ی ناقص دارد و وجود هر دو آلل در کنار هم سبب بروز حالت موی موج دار ابرش (لکه لکه‌ی قرمز و سفید ) می‌شود.

۶) اگر در روابط غالب و مغلوبی در کنار فنوتیپی خاص کلمه‌ی ناخالص مطرح شد ، آن فنوتیپ مطمئناً غالب است.

۷) مثال صفات چند اللی: گروه خونی،ژن خود ناسازگار شبدر

۸) مثال صفات چند ژنی: رنگ پوست، رنگ چشم، قد، وزن، رنگ مو(که قد ، وزن و رنگ پوست، تحت تأثیر محیط اند.)

۹) صفات تحت تأثیر محیط: رنگ موی روباه قطبی در زمستان سفید و در تابستان به علت فعال شدن آنزیم های ملانین ساز، قرمز مایل به قهوه‌ای است.

مثال : رنگ گل ادریسی در محیط اسیدی ، آبی و در محیط خنثی، صورت است.

نکته ۳:

مسائل نسل دوم: برای حل مسائل نسل دوم، ابتدا گامت های والدین (p) را به دست آورده و آنها را در هم ضرب می کنیم تا ژنوتیپ افراد نسل اول (F1 ) به دست آید مثال :

پس از خود لقاحی افراد F1 (یعنی در مثال AaBb×AaBb) ژنوتیپ افراد F2 را به دست می‌آوریم . ضمناً در این مسائل برای محاسبه‌ی تعداد انواع ژنوتیپ یا فنوتیپ نو ترکیب ، کاملاً به حالت های مورد بحث در نکته‌ی قبل عمل می کنیم با این تفاوت که به جای بررسی دو والد، باید هم ژنوتیپ والدین (P) و هم ژنوتیپ افراد نسل اول (F1) را مورد بررسی قرار دهیم .

نکته ۴:

برای یافتن نسبت های فنوتیپی در آمیزش های مختلف ابتدا مطابق روش های قبل احتمال هر یک از انواع فنوتیپ های حاصل از آمیزش را به دست می‌آوریم، سپس نسبت های به دست آورده را هم مخرج کرده و صورت های آنها را در کنار هم به عنوان نسبت های فنوتیپی بیان می کنیم .

نکته ۲۹:پیوستگی : منظور از پیوستگی دو یا چند ژن، قرارگیری آنها بر روی یک کروموزوم است، که ژن‌های پیوسته در زمان تشکیل گامت از هم جدا نشده و با هم وارد گامت می‌شوند که‌این بر خلاف قانون دوم مندل یا همان جور شدن مستقل ژن‌هاست. بعنوان مثال در شکل شماری ۱ژن‌های A ، B و D مستقلند و در شکل شماری ۲ ، A و B پیوسته هستند و D مستقل است و در شکل شماره‌ی ۳ ، هر سه ژن پیوسته اند.

برای حل مسائل پیوستگی، برای هر فرد یک خط کسری رسم کرده و آلل های ژن‌های پیوسته سلول را در صورت و مخرج کسر می‌گذاریم و اگر فرد دارای ژنهای مستقل باشد، آنها را در کنار کسر می‌نویسیم و برای انجام آمیزش بین دو فرد که دارای ژنهای پیوسته هستند، ژن‌های مستقل و پیوسته را جدا جدا در هم ضرب می کنیم که برای ضرب ژن‌های مستقل مطابق قبل عمل کرده و برای ضرب ژن‌های پیوسته صورت و مخرج یک کسر را در صورت و مخرج کسر دیگر ضرب می کنیم و خواسته‌ی مسئله را به دست می‌آوریم.

نکته ۵:

حالت مختلف پیوستگی: تعداد حالات مختلفی که می توان برای پیوستگی یک ژنوتیپ بر روی یک جفت کروموزوم همتا در نظر گرفت، برابر است با، نصف تعداد انواع گامتی که آن ژنوتیپ توانایی تولید آن را دارد.

توجه داشته باشید که برای محاسبه حالات مختلف پیوستگی باید انواع گامت ممکن را بدون توجه به عدد کروموزومی و تنها از روی فرمول ژنتیکی محاسبه کنید.

نکته ۶:

صفات چند آللی: صفات چند آللی، صفاتی اند که در جامعه برای کنترل آنها چند آلل وجود دارد. اما در بدن هر فرد تنها دو آلل از چند آلل ممکن، دیده می‌شود. مثلاً گروه خونی ، یک صفت ۳ آلی و اتوزوم با آلل های A،B و O است که در آن آلل های A و B هم توان بوده و بر آلل O غالب اند. به طور کلی برای این صفت در جامعه ۶ نوع ژنوتیپ و ۴ نوع فنوتیپ قابل تصور است که عبارتند از:

(RH)Rh: یک صفت ۲ آللی و اتوزوم است که در این صفت R (وجود آنتی ژن Rh ) نسبت به r (نبود آنتی ژن Rh ) غالب است. برای این صفت در جامعه ۳ نوع ژنوتیپ و ۲ نوع فنوتیپ قابل تصور است که عبارتند از:

نکته ۷:

در صفات گروه خونی و Rh ، بیشترین تعداد ژنوتیپ احتمالی متعلق به فنوتیپ های A+ و B+ و کمترین تعداد ژنوتیپ احتمالی متعلق به فنوتیپ های O- و AB- است.

نکته ۸:

هر گاه اعلام شود احتمال ایجاد هر چهار نوع گروه خونی در بین فرزندان خانواده‌ای وجود دارد والدین BO و AO هستند زیرا همانطور که از ضرب این دو والد مشخص است، احتمال هر چهار نوع گروه خونی در فرزندان آنها برابر با یک چهارم است.

نکته ۹:

هر گاه اعلام شود ممکن نیست گروه خونی والدین و فرزندان مشابه شود، والدین یکی از دو حالت زیرا اند:OO×AB یا BB× AA .

نکته ۱۰:

صفات چند ژنی: صفات چند ژنی صفاتی هستند که در بدن هر فرد تحت کنترل چند جفت ژن، مثل رنگ پوست، رنگ مو، قد، وزن و …

نکته ۱۱:

احتمالات : هر گاه دو واقعه مستقل از هم رخ دهند و رخ دادن هر دو با هم مطلوب مسئله باشد(بیان حرف واسطه‌ی «و») احتمالات مربوط را در هم ضرب می کنیم و هر گاه دو اقعه مستقل از هم رخ دادن هر یک به تنهایی مطلوب مسئله باشد(بیان حرف واسطه‌ی «یا») احتمالات مربوط را با هم جمع می کنیم.

نکته ۱۲:

تعیین جنسیت:

انسان موجودی ۴۶ کروموزومی‌آست که در آن فرمول ژنتیکی فرد نر۴۴A+xy و فرمول ژنتیکی فرد ماده ۴۴A+xx است. در انسان تعیین جنسیت وابسته به کروموزوم y است به طوری که هر فردی که دارای کروموزوم y باشد، نر محسوب می‌شود.

در ملخ ها، ملخ نر ۲۳ کروموزومی (با فرمول ژنتیکی ۲۲A+xo ) است. بنابراین در ملخ تعیین جنسیت وابسته به تعداد کروموزوم x است و افرادی که‌یک کروموزوم x دارند،نر به حساب می‌آیند. در پرنده‌ها، پروانه‌ها و بیدها(شب پره !!) افراد نر xx یا zz و افراد ماده xy یا zw هستند،مثلاً خروس ۷۶A+ZZ و مرغ ۷۶A+zw است.

نکته ۱۳:

افرادی که‌یک کروموزوم x دارند (انسان و ملخ در صورت نر بودن ،پروانه، بید و پرنده در صورت ماده بودن) برای صفات وابسته به x یک آلل بیشتر ندارند بنابراین این افراد هرگز نمی توانند در مورد صفت وابسته به x نا خالص باشند از این مطلب ۲ نتیجه مهم گرفته می‌شود:

۱) یک صفتی دارای ۲ آلل هم توان وابسته به x باشد، افرادی که‌یک کروموزوم x دارند، فنوتیپ حد واسط را در مورد آن صفت نشان نمی‌دهند مثلاً اگر رنگ بال کبوتر صفت وابسته به کروموزوم x باشد و آللها آن هم توان باشند به طوریکه به انواع سیاه، سفید و خاکستری دیده شوند، کبوتر ماده که xy یا zw است حالت حد واسط یعنی خاکستری را نشان نمی‌دهد.

۲) هر گاه در مسئله‌ای عنوان شود، فردی که‌یک کروموزوم x دارد، برای صفتی دارای ۲ آلل است، یعنی آن صفت وابسته به x نیست مثلاً اگر عنوان شود که مردی ناقل زالی است چون مرد xy است و ناقل زالی بودن به معنی داشتن دو آلل A و a است، متوجه می‌شویم که‌این صفت نمی تواند وابسته به x باشد و لزوماً اتوزوم است.

نکته ۱۴:

صفات وابسته به x چند آللی:صفات چند آللی وابسته به x ، صفاتی هستند که در جامعه برای کنترل آنها چند آلل وجود دارد اما در بدن هر فردxx تنها ۲ آلل و در بدن هر فرد xy یا xo تنها یک آلل از چند آلل ممکن وجود دارد.

نکته ۱۵:

صفات وابسته به x چند ژنی وابسته به x ، صفاتی هستند که در بدن هر فرد تحت کنترل همزمان چند جفت ژن هستند و الل های آنها بر روی کروموزوم x قرار گرفته است.

کلید ۱:

در بیماری‌های اتوزوم مغلوب اگر والد یا والدین سالم، صاحب فرزند بیمار شوند، لزوماً والد یا والدین ، ناقل بیماری هستند.

کلید ۲:

برای بیماری اتوزوم غالب (مثل هانتینگتون )فرد بیمار در صورتی که دارای ژنوتیپ خالص (مثل TT) باشد، تمامی فرزندانش لزوماً مبتلا به‌این بیماری خواهند شد زیرا همانطور که می‌دانید هر والدی برای هر صفت لزوماً یک آلل به فرزندش ارث می‌دهد و اگر والد بیمار، خالص (TT) باشد،همواره آلل بیماری زایی را به فرزندانش می‌دهد و فرزندانش را بیمار می کند . پس اگر فردی مبتلا به بیماری اتوزوم غالب داری فرزند سالم باشد(حتی یک دونه!) ژنوتیپ والد بیمار، ناخالص (Tt) است.

کلید۳:

اگر در مسئله‌ای که در ان حتی از یک صفت وابسته به x سؤال مطرح شده است، احتمال دختر یا پسر بودن مورد نظر بود، نیازی به ضرب یک دوم جداگانه برای احتمال دختر یا پسر بودن در احتمالات نداریم ولی اگر در مسئله‌ای تنها ، بیماری یا بیمارهای اتوزوم مطرح شده بود به ازای دختر یا پسر بودن یک دوم را ضرب می کنیم .

کلید ۴:

اگر در مسئله‌ای در مورد بیماری یا بیماری‌هایی برای ژنوتیپ فردی نشانه‌ای داده نشده باشد، فرد را در مورد آن بیماری‌ها، سالم خالص در نظر می‌گیریم.

کلید ۵:

در مورد بیماری‌های وابسته به x مغلوب (مثل هموفیلی)، زن سالم در صورتی که در بین فرزندانش پسر بیمار داشته باشد، دارای ژنوتیپ نا خالص یا ناقل (مثلxh xH) است.

کلید ۶:

اگر نیمی‌آز فرزندان پسر زن سالمی ،مبتلا به هموفیلی و نیمی‌دیگر مبتلا به دوش باشند، زن سالم ناقل هر دو بیماری دوش و هموفیلی بوده و دارای ژنوتیپxr xh است و اگر نیمی‌آز فرزندان پسر او سالم و نیم دیگر مبتلا به هر دو بیمرای هموفیلی و دوشن باشند، زن سالم ناقل هر دو بیماری دوشن و هموفیلی است و دارای ژنوتیپxr xh است.

برای خرید محصول فوق ، روی دکمه خرید زیر کلیک کنید .