آنچه این روزها از آن به عنوان گرمایش جهانی (Global warming) نام برده می‌شود در حقیقت افزایش میانگین درجه حرارت زمین در نزدیکی سطح آن است.
تحقیقات دانشمندان نشان می‌دهد در طول یکصد سال گذشته میانگین دمای هوا در نزدیکی سطح زمین بین ۰٫۱۸ تا ۰٫۷۴ درجه سانتیگراد افزایش یافته است.
هیئت بین‌الدولی تغییرات آب و هوایی (IPCC) که مرجعی معتبر در زمینه تغییرات آب و هوایی و تاثیرات گرمایش جهانی است، در گزارشی اعلام کرد: «بیشتر افزایش دمایی که از اواسط قرن بیستم در کره زمین مشاهده شده، مربوط به گازهای گلخانه‌ای است که انسان‌ها تولید کرده‌اند.»
البته این هیئت در گزارش خود نقش عوامل طبیعی چون آتشفشان‌های خورشیدی را رد نکرده است اما معتقد است این اثرات تا اوایل دهه ۵۰ میلادی که دنیا هنوز صنعتی نشده بود، قابل بررسی است.
مدل‌های تغییرات آب و هوایی که IPCC طراحی کرده است، نشان می‌دهد در فاصله سال‌های ۱۹۹۰ تا ۲۱۰۰ میلادی میانگین دمای هوای سطح زمین بین ۱٫۱ تا ۶٫۴ درجه سانتیگراد افزایش می‌یابد. هرچند اغلب بررسی‌ها تنها به نشان دادن نتایج گرمایش جهانی تا سال ۲۱۰۰ میلادی اکتفا می‌کنند، اما دانشمندان معتقدند حتی اگر میزان گازهای گلخانه‌ای جو زمین ثابت بماند، اثرات آن تا پایان هزاره سوم پابرجا خواهد بود.
گرمایش جهانی اثرات ناخوشایند فراوانی بر زندگی انسان‌ها و جانوران روی آن می‌گذارد. با گرم شدن زمین، یخ‌های قطبی آب می‌شوند، سطح آب دریاها بالا می‌آید و فصل‌ها شدت بیشتری می‌گیرند. یعنی زمستان‌ها سردتر از همیشه خواهد بود و تابستان‌ها گرم و خشک. این ماجرا بر کشاورزی که یکی از کلیدی‌ترین صنایع موجود روی زمین است تاثیر ناخوشایند می‌گذارد.
دانشمندان پیش‌بینی در مورد اثرات سوء گرمایش جهانی را تا آنجا پیش برده‌اند که می‌گویند با گرم شدن تدریجی زمین، به زودی نوع محصولات کشاورزی زمین‌ها هم تغییر خواهد کرد.
شمالی‌ها از جنوبی‌ها داغ‌ترند
در طول این سال‌ها دمای هوا چه بر سطح آب و چه بر سطح خشکی افزایش یافته است اما افزایش دما بر سطح خشکی به مراتب بیش از سطح آب بوده است. از سال ۱۹۷۹ میلادی تاکنون میانگین دمای هوای سطح خشکی دو برابر دمای هوای سطح آب‌ها افزایش یافته است. (سطح خشکی‌ها در هر دهه ۰٫۲۵ درجه سانتیگراد گرمتر شده در حالی که این رقم برای سطح آب ۰٫۱۳ درجه سانتیگراد است.)
اینکه چرا افزایش دمای سطح آب‌ها کمتر از خشکی‌هاست، به دو دلیل برمی‌گردد. یکی اینکه دریاها ظرفیت گرمایی بیشتری نسبت به خشکی دارند و دیگر اینکه دریا از روش‌هایی چون تبخیر می‌تواند حرارت خود را کاهش دهد.
به این ترتیب نیمکره شمالی زمین که خشکی‌های بیشتری نسبت به نیمکره جنوبی دارد، گرمتر است.
تاریخ مکرر
کره زمین تاکنون بارها و بارها گرم و سرد شدن را تجربه کرده است. نزدیک‌ترین این تغییرات ۸۰۰ هزار سال پیش بود (۸۰۰ هزار سال در زمین‌شناسی، گذشته بسیار نزدیک محسوب می‌شود) که زمین هشت دوره یخبندان را تجربه کرد.
پدید آمدن سریع گازهای گلخانه‌ای در اوایل دوران ژوراسیک (حدود ۱۸۰ میلیون سال پیش) هم سبب شد میانگین درجه حرارت زمین بین پنج تا ۹ درجه سانتیگراد افزایش یابد.
تحقیقات کارشناسان دانشگاه انگلیسی اپن Open نشان می‌دهد گرما سرعت فرسایش سنگ‌ها را تا چهار برابر افزایش می‌دهد. همین دلیل سبب شد تا در دوران ژوراسیک، با افزایش دما، دی اکسید کربن هوا با سنگ‌ها ترکیب شود و پس از مدتی (البته نه چندان کوتاه) میزان کربن هوا به سطح متعادلش بازگردد.
ضررهای اقتصادی گرم شدن زمین
برخی از کارشناسان اقتصادی در طول این سال‌ها که بحث گرمایش جهانی در دنیا داغ شد، تلاش کردند میزان ضررهای اقتصادی این گرمایش را در جهان برآورد کنند. تاکنون بیش از یکصد تحقیق در این زمینه انجام شده است، اما هنوز نتیجه یکسان و مشخصی به دست نیامده است. این تحقیقات میزان مضرات اقتصادی گرمایش جهانی را از رقمی در حدود سه دلار برای هر تن دی اکسید کربن تا ۹۵ دلار برای هرتن برآورد کرده‌اند.
نتایج تحقیقات این دانشمندان اما بر یک نکته تاکید دارد: «هرچند کشورهای توسعه یافته بیشترین میزان تولید گازهای گلخانه‌ای را دارند، اما کشورهای در حال توسعه بیشترین آسیب اقتصادی را از گرم شدن زمین می‌بینند.»
پیمان کیوتو و نافرمانان
در سال ۱۹۹۷، سازمان ملل متحد اجلاسی را در شهر کیوتوی ژاپن برگزار کرد. نتیجه این اجلاس تنظیم معاهده‌ای در مورد کاهش گازهای گلخانه بود. پیمان‌نامه‌‌ای که به پیمان کیوتو معروف شد.
بر اساس این پیمان‌نامه، کشورهای توسعه یافته از جمله ژاپن ملزم شدند که میزان خروج گازهای گلخانه‌ای خود را تا سال ۲۰۱۲ میلادی تا ۵٫۲ درصد کاهش دهند. مبنای این کاهش میزان تولید گاز گلخانه‌ای در سال ۱۹۹۰ در آن کشورها بود.
براساس برنامه‌هاى سازمان بین‌المللى محیط زیست UNEP تا سال ۲۰۱۲ باید ۳۶ کشور صنعتى این پیمان‌نامه را امضا کنند و با اجراى این برنامه دى اکسید کربن یکى از مهمترین گازهاى سازنده گازهاى گلخانه‌اى ۴۰ بار در سطح جو کمتر خواهد شد.
تاکنون ۱۴۰ کشور این پیمان را امضا کرده‌اند اما هنوز آمریکا و استرالیا به آن نپیوسته‌اند. جرج بوش، رئیس جمهور آمریکا، معتقد است اجرای این پیمان زیان اقتصادی بزرگی برای آمریکا به بار می‌آورد زیرا ساختار صنعتی و کارخانه‌های این کشور به گونه‌ای است که بیشترین آلایندگی را در جهان دارد و اگر آمریکا بخواهد این ساختار را تغییربدهد سال‌ها طول می‌کشد.